Jak leczyć alergie pokarmowe?

Najważniejszym sposobem leczenia alergii pokarmowej szczególnie u dzieci jest wyeliminowanie szkodliwych produktów z diety. Dopiero jeśli ograniczenia dietetyczne okazują się nieskuteczne, należy rozważyć podawanie leków.

Umownie objawy kliniczne alergii pokarmowej ujmuje się według klasyfikacji Cleina w tzw. postacie kliniczne:

1. Postać żołądkowo-jelitową


2. Postać skórną


3. Postać wstrząsową


4. Rzadsze postacie: z objawami ze strony układu oddechowego, moczowego, narządu wzroku, układu krwiotwórczego, mięśniowo-stawowego, przewlekłe niedożywienie.

Obraz alergii pokarmowej w wieku rozwojowym może ponadto ulegać zmianom. U części chorych dochodzi do wyzdrowienia, u innych mogą wystąpić się nowe objawy choroby alergicznej. Zjawisko to jest określane jako tzw. marsz alergiczny.

Postępowanie diagnostyczne w przypadku podejrzenia niepożądanej reakcji pokarmowej rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu osobniczego i rodzinnego. Za pomocą dobrze zebranego wywiadu lekarz stara się określić:

• który pokarm lub które pokarmy mogą być odpowiedzialne za obserwowane reakcje niepożądane;


• ilość podejrzanego pokarmu, która już jest w stanie wywołać niekorzystną reakcję;


• czas, jaki upłynął od spożycia podejrzanego pokarmu do wystąpienia niepożądanej reakcji;


• dokładną charakterystykę obserwowanych objawów klinicznych;


• czas, kiedy niepokojące objawy wystąpiły po raz pierwszy,


• inne dodatkowe czynniki, np. zmiana temperatury, wysiłek, które są w stanie wyzwolić te objawy;


• obciążenie skłonnością alergiczną w rodzinie dalszej i bliższej. Kolejny etap diagnostyki to badania dodatkowe, do których zaliczamy:


• określenie liczby komórek eozynofilnych w wydzielinach (w wymazie z nosa, ślinie, plwocinie, stolcu);


• określenie liczby granulocytów kwasochłonnych we krwi obwodowej;


• badanie stolca na obecność krwi utajonej;


• testy skórne (szczególnie u części małych dzieci, ze względu na zmniejszoną reaktywność skóry, mogą wypadać fałszywie ujemnie);


• oznaczenie całkowitego stężenia IgE w surowicy, które w przypadku alergii może być podwyższone już w okresie noworodkowym;


• wykrycie w surowicy przeciwciał w klasie IgE, skierowanych przeciwko konkretnym alergenom (tzw. reaginy);


• test transformacji blastycznej limfocytów T pod wpływem określonych alergenów (nie zawsze wykonywany ze względu na dużą pracochłonność metody);


• ocenę błony śluzowej przewodu pokarmowego po prowokacji określonym antygenem (metoda ta jest rzadko stosowana ze względu na konieczność wykonania badania endoskopowego przewodu pokarmowego, które u małych dzieci może być przeprowadzone jedynie w znieczuleniu ogólnym).

Metodami o niepotwierdzonej przydatności diagnostycznej, ze względu na konieczność standaryzacji aparatury i wykorzystywanych odczynników, jest test ALCAT (cytotoksyczny test pokarmowy) oraz test prowokacji i neutralizacji (Rinkela). Metodą jednoznacznie rozstrzygającą o istnieniu alergii ewentualnie o jej braku jest wynik próby prowokacyjnej z podejrzanym pokarmem, wykonany w formie podwójnie ślepej próby kontrolowanej placebo - uznany za złoty standard w diagnostyce alergii.

Leczenie niepożądanych reakcji pokarmowych polega na czasowej lub trwałej eliminacji z diety szkodliwego pokarmu. W jego miejsce należy wprowadzić składnik, który będzie miał zbliżone wartości odżywcze jak odstawiony pokarm, a nie będzie powodował objawów niepożądanych. Dieta powinna być zawsze dobierana indywidualnie na podstawie obrazu klinicznego, badań dodatkowych, próby ekspozycji i eliminacji. Wstępny czas wyłączenia szkodliwego pokarmu z diety wynosi około roku. Istotne jest przeprowadzanie kontroli skuteczności leczenia, której miarą jest ustępowanie niepożądanych objawów klinicznych.

W przypadku wywiadu rodzinnego obciążonego alergią ważne jest jak najwcześniejsze wdrożenie postępowania profilaktycznego.

Podane poniżej zalecenia mogą być przydatne w zapobieganiu rozwojowi choroby alergicznej u niemowląt urodzonych w rodzinach obciążonych atopią:

- w okresie ciąży kobieta powinna unikać tych pokarmów, na które jest sama uczulona lub uczulone jest poprzednie dziecko, nie powinna zjadać zbyt dużych ilości pokarmów jednego rodzaju;

- palenie tytoniu należy rzucić przed zajściem w ciążę, natomiast gdy dziecko się urodzi, w jego otoczeniu nikt nie powinien palić;

- w pierwszym roku życia dziecko należy karmić piersią, natomiast bezwzględnie przez pierwsze 4-6 miesięcy nie powinno być dokarmiane niczym innym;

- w okresie karmienia piersią kobieta powinna unikać pokarmów, które z dużym prawdopodobieństwem mogą wywołać reakcje alergiczne, np. mleka, jaj, orzechów ziemnych, cytrusów, mięsa wołowego, kurzego. Jednak do tych restrykcji dietetycznych należy podchodzić z rezerwą i zanim się je wprowadzi, trzeba bezwzględnie poradzić się lekarza, by nie dopuścić do niedoborów żywieniowych;

- jeśli karmienie piersią jest niemożliwe, należy przedyskutować z lekarzem możliwość doboru optymalnej dla dziecka mieszanki mlekozastępczej;

- każdy nowy pokarm trzeba wprowadzić do diety stopniowo, tak aby można było zaobserwować niepożądaną reakcję lub jej brak;

- nowe pokarmy nie powinny być wprowadzane do diety dziecka w czasie, kiedy jest ono chore;

- w pierwszym roku życia dziecka trzeba zrezygnować z trzymania w domu kanarków, papużek i innych zwierząt;

- należy ograniczyć w miarę możliwości kontakt z kurzem (częste sprzątanie na mokro, zrezygnowanie z przedmiotów, w których łatwo gromadzi się kurz - dywany, ciężkie zasłony, częste wietrzenie pomieszczeń) i nie dopuszczać do zagnieżdżenia się pleśni;

- dobrze jest unikać zabiegów chirurgicznych w pierwszym roku życia dziecka, o ile nie są one bezwzględnie konieczne;

- w pierwszych trzech latach życia dziecka należy starać się ograniczyć kontakt dziecka z osobami chorymi na zakażenia układu oddechowego.

Jeśli pomimo zastosowania środków profilaktycznych dojdzie do rozwoju alergii pokarmowej, a leczenie dietą eliminacyjną nie przynosi oczekiwanych efektów, należy rozważyć uzupełnienie go leczeniem farmakologicznym. Decyzję o włączeniu takiego leczenia może podjąć jedynie lekarz.

Należy podkreślić, że żaden lek nie jest w stanie zastąpić czasowej lub trwałej eliminacji szkodliwego pokarmu z diety.

W badaniu przedmiotowym dziecka lekarz zwraca uwagę na jego stan ogólny. Cechy konstytucjonalne alergii wg Marksa u dzieci powyżej 3. roku życia to:

• mierny stopień odżywienia lub niedobory masy ciała;


• wyraz twarzy przemawiający za stałym zmęczeniem, podkrążone oczy;


• uczucie lub objawy zatkania nosa;


• salut alergiczny, czyli ciągłe wycieranie nosa z powodu stałego wyciekania śluzowej wydzieliny;


• obecność poprzecznej zmarszczki na nosie;


• obłożony i pobrużdżony język, tzw. język geograficzny;


• długie rzęsy;


• ruchy mimowolne, tiki, grymasy twarzy, chrząkanie, chrapanie, obgryzanie paznokci.

W potwierdzonej alergii na białka mleka krowiego nie należy stosować zastępczo mleka innych zwierząt, np. mleka koziego.

artykuł lek. med. Grażyny Rowickiej, Klinika Pediatrii Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie
Źródło:www.resmedica.pl