Dolegliwości związane z pracą gruczołu tarczycy może mieć wiele powodów i objawów, zawsze jednak silnie wpływają one na funkcjonowanie niemal całego organizmu.

 

Tarczyca to bardzo ważny, a często niedoceniany narząd ludzkiego ciała. Zmiany chorobowe w funkcjonowaniu tego gruczołu istotnie zaburzają nasze zdrowie, samopoczucie i jakość życia. Ocenia się, że problemy związane z tarczycą ma ponad 300 milionów ludzi na całym świecie,[i] choć nawet połowa z nich o tym nie wie [ii]. Polscy endokrynolodzy szacują, że zaburzenia czynności gruczołu tarczowego dotyczą nawet 22 proc. mieszkańców naszego kraju,[iii] przede wszystkim kobiet. Panie nie tylko zapadają na choroby tarczycy
8 razy częściej niż mężczyźni,[iv] ale dzieje się to zwykle w znacznie młodszym wieku niż
u panów.[v]

 

Tarczyca jest położona u podstawy szyi. Jest to w warunkach prawidłowych dość niewielki gruczoł, o kształcie przypominającym motyla. Wytwarza i uwalnia do krwi kilka hormonów, regulujących nasze funkcje metaboliczne, w tym funkcje związane z płodnością.[vi] Hormonami wydzielanymi przez ten gruczoł są: tyroksyna (oznaczaną też jako T4), trijodotyronina (T3), oraz kalcytonina. Dzięki nim nasz organizm efektywnie wykorzystuje zapasy energii i utrzymuje odpowiednią temperaturę. Związki te zapewniają także prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego.[vii]

 

Właściwe funkcjonowanie tarczycy zależy od podaży niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy jodu, oraz od stężenia hormonów kontrolujących pracę tego gruczołu,
a wydzielanych przez dwa inne gruczoły, położone w obrębie czaszki (współpraca ta odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego).[viii] Pierwszym z tych gruczołów 'kontrolnych' jest podwzgórze, wydzielające tyreoliberynę (oznaczaną skrótem nazwy angielskiej - TRH). Drugim jest przysadka mózgowa, która wydziela tyreotropinę (TSH). Wpływają one na czynność gruczołu tarczowego, odpowiadając za prawidłowy poziom krążących we krwi hormonów tarczycy. Z tego powodu, przy zbyt niskim stężeniu TSH i TRH, mamy do czynienia z nadczynnością tarczycy, a przy zbyt wysokim – z niedoczynnością.[ix]

 

W okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata po porodzie, hormony tarczycy wpływają na rozwój mózgu dziecka. Ich niedobór w okresie płodowym prowadzi do trwałego niedorozwoju umysłowego. Hormony tarczycy regulują ponadto procesy wzrastania oraz dojrzewania płciowego. Przez całe życie stymulują także produkcję energii cieplnej, wpływają na procesy intelektualne i nastrój, oraz na pracę serca, mięśni szkieletowych, jelit, a u kobiet – także jajników.7

 

 

Grupy ryzyka chorób tarczycy

 

Choroby tarczycy zdecydowanie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Jeszcze częściej problem ten występuje u kobiet ciężarnych i u młodych matek. Do pozostałych grup ryzyka zaliczają się osoby:7

§  z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy w wywiadzie rodzinnym,

§  cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, np. na cukrzycę typu pierwszego,

§  w wieku powyżej 50. roku życia, w tym u kobiet w okresie menopauzy,

§  po operacji tarczycy,

§  z zespołem Downa lub Turnera,

§  po leczeniu jodem radioaktywnym,

§  narażone na napromienianie, w tym poddawane radioterapii okolicy szyi,

§  rasy białej i żółtej (ryzyko większe niż w innych populacjach).

 

Choroby tarczycy u kobiet

 

W okresie dojrzewania, menopauzy, w czasie ciąży, oraz w ciągu pierwszych
6 miesięcy po porodzie, kobiety są bardziej podatne na zaburzenia funkcji tarczycy.7 Dysfunkcje te stwierdza się również częściej u osób cierpiących na depresję. Ponieważ choroby tarczycy znacznie częściej dotyczą kobiet, szczególnie one powinny znać objawy tych zaburzeń. Jest to bardzo ważne również z tego powodu, że rozpoznanie i leczenie zaburzeń tarczycy we wczesnym stadium pozwala uniknąć następstw, które mogą być groźne, a nawet zagrażać życiu (np. chorób serca). Dzięki prawidłowo prowadzonemu leczeniu, większość kobiet może prowadzić normalny, niezmieniony tryb życia.7

 

Rodzaje zaburzeń funkcji tarczycy

 

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)

Tzw. pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy dotyczy 5 do 7 proc. dorosłych kobiet i ok. 1 proc. mężczyzn. Istnieje jednak również tzw. utajona postać tego zaburzenia, która może występować nawet u 10 proc. ogólnej populacji. Kobiety zapadają na hipotyreozę aż 5-krotnie częściej niż mężczyźni. Istnieje również wrodzona postać niedoczynności tarczycy. Zdarza się z częstością
1 na 4.000 urodzeń (żywych).

 

Choć ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy rośnie z wiekiem, choroba ta występuje także u ludzi młodych, a nawet dzieci. Grupą szczególnie narażoną są kobiety w okresie ciąży i po porodzie. Niedoczynność tarczycy rozwija się u ok. 5 proc. kobiet, spodziewających się dziecka.[x]

Niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy gruczoł tarczowy nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów, co spowalnia procesy metaboliczne w organizmie. Pojawia się uczucie zmęczenia i obniżenie nastroju.[xi] Po pewnym czasie kobiety cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą stwierdzić u siebie również przyrost masy ciała (nawet, gdy prawidłowo się odżywiają i ćwiczą)11, podwyższenie ciśnienia tętniczego, zwiększenie stężenia cholesterolu, oraz zaburzenia miesiączkowania i/lub inne problemy dotyczące płodności.[xii]

 

Niedoczynność tarczycy występuje w różnym nasileniu, od łagodnego do bardzo ciężkiego.[xiii] Kobiety z łagodną hipotyreozą często nie obserwują u siebie żadnego z wymienionych objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać.13 Skutki ciężkiej niedoczynności mogą obejmować niepłodność,6 choroby serca[xiv],
a nawet śpiączkę.11

 

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na podawaniu hormonów wytwarzanych syntetycznie.[xv] W celu skutecznej kontroli objawów, zaleca się więc przyjmowanie lewotyroksyny. Suplementacja ta jest często niezbędna do końca życia.7

 

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)

Nadczynność tarczycy jest problemem ok. 2 proc. dorosłych w Polsce.8 Występuje 4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, natomiast bardzo rzadko zdarza się
u dzieci. Tylko 1 na 50.000 noworodków rodzi się z wrodzoną hipertyreozą, a wśród niemowląt i małych dzieci występuje ona 10-15 razy rzadziej niż u dorosłych.

 

U ponad 70 proc. chorych z nadczynnością tarczycy przyczyną nadmiernej produkcji hormonów tarczycy jest uwarunkowana genetycznie choroba Gravesa-Basedowa. W drugiej kolejności hipertyreoza występuje jako objaw tzw. wola guzowatego nadczynnego. Zbyt duża ilość hormonów tarczycy we krwi przyspiesza procesy metaboliczne organizmu.11

 

Kobiety z nadczynnością tarczycy mogą chudnąć, być rozdrażnione, nerwowe
i osłabione, silnie się pocić, mieć kłopoty ze snem, przyspieszoną czynność akcji serca, skąpe i/lub rzadsze miesiączki,
a także szereg innych objawów.11 Ich nasilenie może być różne, łagodne do ciężkiego. Nawet jednak łagodna postać hipertyreozy, o ile nie jest leczona, może się pogłębiać.[xvi]

 

Na szczęście nadczynność tarczycy można leczyć. W tym celu podaje się leki przeciwtarczycowe lub wykonuje zabieg chirurgicznej, można także podać terapeutycznie jod radioaktywny11. Usunięcie całego organu konieczne jest na szczęście tylko w skrajnych przypadkach (np. nowotworu).

 

Niekiedy zdarza się jednak, że po leczeniu jodem radioaktywnym lub po operacji dochodzi
u chorej (lub chorego) do (wtórnej) niedoczynności tarczycy, ponieważ gruczoł nie jest już
w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów. Podaje się wówczas preparaty lewotyroksyny.

 

Wole obojętne

Wolem obojętnym nazywamy nienowotworowe i niezapalne powiększenie tarczycy, któremu towarzyszy prawidłowe stężenie tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi. Taki stan hormonalny określamy jako eutyreozę.

 

Zgodnie z klasyfikacją, zaproponowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), wyróżniamy trzy stopnie rozwoju wola:

§ stopień 0 – brak wola,

§ stopień  I  – wole wyczuwalne, lecz niewidoczne przy zwykłym ułożeniu głowy,

§ stopień II – wole widoczne przy zwyczajnym ułożeniu głowy.

 

Wśród przyczyn powstawania wola obojętnego wymienia się m.in.: niedobór jodu, predyspozycje genetyczne, obecność związków wolotwórczych w roślinach jadalnych
i zanieczyszczeniach przemysłowych, leki hamujące syntezę hormonów tarczycy, oporność na działanie hormonów tarczycy.8

 

Szacuje się, że wole obojętne powstaje 4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Badanie, przeprowadzone w Polsce pod auspicjami Międzynarodowej Rady Kontroli Chorób
z Niedoboru Jodu (ICCIDD) i WHO (1996), wykazały 22 proc. częstość występowania wola
u dorosłych, 35 proc. u dzieci, a u ciężarnych kobiet nawet 35-60proc.. W efekcie, w 1997 roku wprowadzono w Polsce rządowy program profilaktyki jodowej, polegający na obligatoryjnym jodowaniu soli kuchennej.

 

Rozwojem wola są zagrożone szczególnie kobiety ciężarne i karmiące, ponieważ w tym okresie wzrasta w ich organizmie zapotrzebowanie na jod. W czasie ciąży produkcja hormonów tarczycy musi ulec zwiększeniu o połowę, a ponadto jod matczyny przechodzi przez łożysko i w większości jest tracony z moczem. Z kolei w okresie laktacji jod przenika do pokarmu.

 

Jeśli wystąpienie wola obojętnego jest wynikiem niedoboru jodu, może się to wiązać
z poważnymi konsekwencjami. Właściwa podaż tego pierwiastka jest szczególnie istotna dla kobiet w ciąży, ponieważ niedobór jodu prowadzi do niedoboru hormonów tarczycy, a w ich konsekwencji może prowadzić do poronienia, porodu martwego noworodka, czy też do nieodwracalnego niedorozwoju umysłowego dziecka. U starszych dzieci niedobór jodu także może prowadzić do upośledzenia rozwoju umysłowego i fizycznego, lub do powstania tzw. młodzieńczej niedoczynności tarczycy, a u dorosłych do zmniejszonej płodności i tzw. endemicznego opóźnienia umysłowego.[xvii]

 

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto to najczęściej występująca postać zapalenia tarczycy, przebiegająca zwykle z jej niedoczynnością, a znacznie rzadziej – z nadczynnością. Choroba Hashimoto połączona z jawną klinicznie niedoczynnością tarczycy dotyczy ok. 1 proc. mieszkańców Polski8, jest więc najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy u kobiet w wieku rozrodczym – zarówno u kobiet ciężarnych, jak już po rozwiązaniu. W pierwszym roku po urodzeniu dziecka, nawet u 16 proc. matek może rozwinąć się poporodowe zapalenie tarczycy - odmiany choroby Hashimoto. 13

 

Choroba ma tzw. podłoże autoimmunologiczne, czyli jest związana z utratą kontroli organizmu nad reakcją systemu odpornościowego na własne komórki. Występuje 10 do nawet 20 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przebiega także z predyspozycją rodzinną: u 50 proc. członków rodziny chorego stwierdza się obecność przeciwciał przeciwtarczycowych. Choć zdarza się u dzieci, większość zachorowań dotyczy dorosłych
i przypada na 45-65 rok życia.

 

Początek choroby jest często trudno uchwytny. Rozpoznanie ustalane jest zwykle już
w zaawansowanej postaci choroby, gdy dochodzi do niedoczynności tarczycy. Charakterystyczne jest wole o wzmożonej spoistości z powoli rozwijającą się niedoczynnością. Rzadko występują inne objawy, jak: wytrzeszcz, tzw. obrzęk przedgoleniowy czy bóle samej tarczycy.

 

Choroba Hashimoto wymaga leczenia w przypadku utajonej lub jawnej niedoczynności tarczycy, która towarzyszy obecności wola. Chorym zaleca się podawanie  lewotyroksyny. Obecnie uważa się, że wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii lewotyroksyną może znacznie spowolnić rozwój choroby.

 

Więcej informacji na temat chorób tarczycy i Tygodnia Walki z Chorobami Tarczycy można znaleźć na stronie internetowej: www.tarczyca.pl oraz www.thyroidweek.com.

Kontakt dla mediów: Joanna Kontkiewicz-Studzińska, Solski Burson–Marsteller tel. 22 242 86 32, tel. kom. 696 834 806, e-mail: jstudzinska@solskibm.pl