Zdrowy człowiek, posiada silny układ odpornościowy ale czasem gdy następuje jego osłabienie, pojawiają się niebezpieczne luki.


Organizm człowieka przypomina dobrze strzeżoną twierdzę. Gdy jego siły obronne toczą walkę z bakteriami czy wirusami, mówi się o procesie zapalnym. Atak może być skierowany też na serce.  Stan zapalny może dotyczyć osierdzia, samego mięśnia serca albo nawet wsierdzia, czyli cienkiej warstwy wyściełającej jamy – komory i przedsionki – serca. We wszystkich trzech przypadkach jego przyczyny są podobne – infekcja bakteryjna lub wirusowa, pasożyty, grzyby, współistniejące choroby. Zapalenie może dotyczyć każdego: kobiet i mężczyzn, młodszych i starszych, zdrowych i chorych – tych ostatnich, niestety, częściej.

Zapalenie osierdzia

Osierdzie składa się z dwóch warstw: warstwy trzewnej, ściśle przylegającej do serca oraz warstwy ściennej. Przestrzeń między nimi w warunkach fizjologicznych może zawierać 15-50 ml płynu.

Zapalenie osierdzia rozwija się w efekcie infekcji wirusowej, bakteryjnej, prątka gruźlicy (często !) lub choroby reumatycznej. Może pojawić się także w przebiegu zawału serca lub towarzyszyć mocznicy. Inne przyczyny to: choroby tkanki łącznej, przewlekła niewydolność nerek lub krążenia, niedoczynność tarczycy, stosowanie niektórych leków, radioterapia. Proces zapalny może być spowodowany powikłaniem operacji na sercu i przerzutami nowotworowymi. Zdarzają się także takie przypadki, gdy przyczyna infekcji nie jest znana.

Objawy zapalenia osierdzia można podzielić na trzy grupy: bóle w klatce piersiowej (kiedy w worku osierdziowym nie zwiększyła się jeszcze znacząco ilość płynu), duszność (większa ilość płynu powoduje ucisk na serce i narządy klatki piersiowej) i objawy ogólne. Ból o różnym nasileniu występuje zwykle nagle. Zlokalizowany jest w okolicy mostka, promieniuje do szyi, obu barków i lewej łopatki. Nasila się przy oddychaniu i ruchach klatki piersiowej i – czym różni się od bólu zawałowego – zmniejsza przy wstawaniu i pochylaniu do przodu.

W późniejszym okresie choroby, gdy w worku osierdziowym zgromadzi się płyn uniemożliwiający pełną (swobodną) pracę serca, pojawić się mogą objawy niewydolności krążenia: duszność, szybsze męczenie się i kaszel. Zapaleniu towarzyszy na ogół wysoka gorączka, dreszcze i ogólne osłabienie. Takie objawy (choć mogą także występować w innych jednostkach chorobowych) powinny być skonsultowane z lekarzem. Jeśli jednak wszystkie gwałtownie narastają, konieczna jest szybka pomoc medyczna.

Leczenie w początkowym okresie wymaga pobytu w szpitalu. W zależności od przyczyny zapalenia stosuje się antybiotyki, leki przeciwgruźlicze, przeciwgrzybicze. Podaje się również leki przeciwzapalne lub w przypadkach nasilonego zapalenia – sterydy. Jeśli ilość płynu w worku osierdziowym szybko narasta i nasilają się objawy niewydolności krążenia, przeprowadza się zabieg nakłucia worka osierdziowego i usunięcia płynu. Dalsza rekonwalescencja może odbywać się w domu, przy ograniczonej aktywności fizycznej – powrót do zwykłej aktywności następuje stopniowo, w miarę ustępowania objawów zapalenia. Przy odpowiednio wcześnie podjętej kuracji do wyleczenia zapalenia osierdzia dochodzi w przeciągu kilku tygodni lub miesięcy (nie dotyczy to przerzutów nowotworowych do osierdzia), a w osierdziu zwykle nie pozostają trwałe zmiany.

Brak leczenia może natomiast spowodować poważne skutki – płyn zbierający się w worku osierdziowym będzie w istotny sposób zaburzać funkcje serca, może doprowadzić do przewlekłego zapalenia osierdzia z częstymi zaostrzeniami lub do zwłóknienia worka osierdziowego i jego przyrośnięcia do ściany serca z następującym zwapnieniem. W tym przypadku wykonuje się zabieg usunięcia worka osierdziowego

Zapalenie mięśnia serca

Ma najczęściej tło wirusowe (np. niedoleczona grypa) lub wynika ze współistniejącej choroby (błonica, dur brzuszny, zapalenie wątroby, różyczka, odra, półpasiec). Może wtedy doprowadzić do niewydolności serca i jego trwałego uszkodzenia.

Inną przyczyną zapalenia mięśnia serca bywa reumatoidalne zapalenie stawów (z tego powodu może także dojść do zapalenia wsierdzia lub osierdzia) lub zakażenie wywołane przez grzyby czy pierwotniaki. Do procesu zapalnego przyczyniają się także: cukrzyca, nadczynność tarczycy, dna, choroby nerek, wątroby, stwardnienie naczyń krwionośnych oraz wiele chorób zakaźnych.

Choroba miewa różny przebieg: od postaci prawie nieuchwytnych klinicznie i często nierozpoznawanych w trakcie trwania procesu zapalnego, po bardzo ostro przebiegające, piorunujące zapalenie mięśnia serca z objawami ciężkiej niewydolności krążenia. Do objawów, które powinny zwrócić uwagę i chorego, i lekarza należy duszność wysiłkowa, bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca i omdlenia. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się wzrost wartości OB, a pewność rozpoznania dają badania histopatologiczne po biopsji serca.

W leczeniu zapalenia mięśnia sercowego ciągle nie ma jasno określonych metod postępowania, ale z pewnością powinno się je rozpocząć natychmiast po uzyskaniu diagnozy lekarskiej. Pacjentom zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej. Stosuje się standardowe metody leczenia niewydolności serca oraz wyeliminowanie zaburzeń jego rytmu. Oczywiście trzeba znaleźć i wyleczyć główną przyczynę infekcji.

Zapalenie mięśnia serca może zakończyć się pełnym wyzdrowieniem. Niestety – może też pozostawić po sobie różne „ślady”, np. w postaci zaburzeń rytmu czy niewydolności lewej komory o różnym stopniu nasilenia. U części chorych stopień zaawansowania niewydolności jest tak duży i niepoddający się leczeniu, że zachodzi nawet konieczność dokonania przeszczepu serca.

Zapalenie wsierdzia

Wsierdzie to wewnętrzna błona wyściełająca jamy serca. Do jego zapalenia (IZW) dochodzi, gdy bakterie przedostaną się do krążącej krwi, przeważnie z jamy ustnej, ale czasem także z innych części ciała (źródłem zakażenia może być skóra, przewód pokarmowy, układ moczowo-płciowy).
 
Zakażenie może wystąpić w miejscach znacznie zmienionych przez uprzedni proces chorobowy lub zabieg chirurgiczny, np. na uszkodzonych lub sztucznych zastawkach, elektrodach wewnątrzsercowych. Proces prowadzi do dalszego uszkodzenia zastawek (bakterie, które podczas tych zabiegów przedostaną się do krwi, usadawiają się na nich) i warstwy wyściełającej wnętrze serca. Nieleczone zapalenie wsierdzia może stanowić zagrożenie dla życia.

W zajętym przez proces zapalny wsierdziu tworzą się złogi z płytek krwi, fibrynogenu i bakterii, co prowadzi do perforacji (przedziurawienia) płatków zastawek i zerwania nici ścięgnistych.

Innymi czynnikami predysponującymi do infekcyjnego zapalenia wsierdzia są: sztuczne i biologiczne zastawki serca, wrodzone wady serca, nabyte wady serca (także powstałe w wyniku gorączki reumatycznej), kardiomiopatia przerostowa (HCM), cewnikowanie serca, narkomania.

Osoby, u których ryzyko zakażenia infekcyjnym zapaleniem wsierdzia jest znacznie wyższe, muszą szczególną uwagę zwracać na stan swojego uzębienia i całej jamy ustnej. Nie wolno im zapominać o regularnych wizytach u stomatologa (a przed zabiegami powodującymi krwawienie powinny otrzymywać antybiotyk).

Zapalenie wsierdzia może ujawnić się nagle, ale przeważnie objawy chorobowe rozwijają się w ciągu kilku tygodni. Do typowych należą: nocne poty, chudnięcie, różnorodne dolegliwości bólowe, podwyższona temperatura ciała, zmiany osłuchowe, nadmierna potliwość, osłabienie, zimne kończyny, bóle pleców i guzki Oslera (bardzo rzadki, ale swoisty dla zapalenia wsierdzia objaw – bolesne podskórne grudki występujące na palcach dłoni i ścięgnach).

Poza tym w badaniu echokardiograficznym (zwłaszcza przezprzełykowym!) stwierdza się obecność zmian na zastawkach serca, a w morfologii krwi – niedokrwistość (u 80% chorych), w moczu pojawia się białko i krwinki, a OB jest podwyższone.

Chorzy powinni leżeć, konieczne jest leczenie szpitalne (4-6 tygodni), co umożliwia zidentyfikowanie szczepu bakterii wywołujących chorobę i zastosowanie, najczęściej dożylne, antybiotyków.

Rokowanie u chorych nieleczonych jest niepomyślne. Przy leczeniu antybiotykami prognoza zależy od stopnia poprzedniego uszkodzenia serca, odporności organizmu, wieku pacjenta, wrażliwości drobnoustroju na antybiotyki, momentu rozpoczęcia leczenia. Obecnie stosowane terapie pozwalają przeżyć 70% chorym, ale prognoza jest mniej korzystna u pacjentów ze sztucznymi zastawkami, w zakażeniach grzybami i bakteriami Gram (-), w towarzyszącej niewydolności krążenia (najczęstszej przyczynie zgonu).

Głównym powikłaniem bakteryjnego zapalenia wsierdzia są zatory naczyniowe – w śledzionie, mózgu, płucach, jak również w nerkach. Jeżeli jednak w przebiegu zakażenia zastawka serca uległa poważnemu uszkodzeniu, może być konieczna także operacja wszczepienia nowej.

Tekst: Marek Sitkowski
Konsultacja: dr n. med. Małgorzata Sobieszczańska-Małek



Źródło: www.medonet.pl