Jesienią, zimą i wczesną wiosną jedną z głównych dolegliwości na które skarżą się pacjenci, jest ból gardła. Często w pierwszej kolejności chorzy zgłaszają się po poradę i pomoc do aptekarza, oczekując skutecznych leków OTC mających złagodzić objawy choroby.


Najczęstszą przyczyną bólu gardła jest jego zapalenie, które według definicji jest ostrym stanem zapalnym, obejmującym błonę śluzową i tkankę limfatyczną gardła.

Dlaczego gardło boli?

Anatomicznie gardło jest szerokim przewodem mięśniowo-błoniastym długości ok. 12 cm, w którym krzyżują się drogi oddechowe (nos-gardło-krtań) z układem pokarmowym (jama ustna-gardło--przełyk). Taka budowa powoduje, że gardło ma nieustający kontakt z wieloma drobnoustrojami chorobotwórczymi (wirusami, bakteriami, grzybami) lub innymi czynnikami drażniącymi albo toksycznymi wnikającymi do naszego organizmu wraz z wdychanym powietrzem i spożywanymi pokarmami. Na szczęście dla nas, błona śluzowa gardła nie jest przed nimi bezbronna, ponieważ znajdują się w niej skupiska tkanki limfoidalnej pod postacią migdałków (łac. tonsillae) i licznych grudek chłonnych tworzących tzw. pierścień gardłowy Waldeyera.

Kontakt z antygenami licznych drobnoustrojów od wczesnego dzieciństwa stymuluje pierścień Waldeyera do produkcji przeciwciał i wpływa na stopniowe dojrzewanie całego układu odpornościowego człowieka, dzięki czemu w życiu dorosłym znakomita większość drobnoustrojów chorobotwórczych wnikających do gardła jest eliminowana od razu, nie dopuszczając do rozwoju infekcji. Zanim jednak system immunologiczny osiągnie pełną dojrzałość, podatność na zakażenia gardła jest zdecydowanie większa i dlatego w pierwszych latach życia dzieci chorują bardzo często. Na zapalenie gardła chorują najczęściej dzieci w wieku 4-7 lat, szczególnie te, które chodzą do żłobków lub przedszkoli. Z obserwacji wiadomo, że zdecydowany wzrost częstości zapalenia gardła pojawia się w porze  jesienno-zimowej.

Zapalenie gardła występuje również u dzieci w wieku szkolnym i dorosłych, ale nie jest już tak nagminne jak u dzieci młodszych i średnio zdarza się raz w sezonie infekcyjnym.

Przyczyny zapalenia gardła

Najczęściej zapalenie gardła wywołują wirusy wykazujące powinowactwo z błoną śluzową gardła, natomiast etiologię bakteryjną (przede wszystkim paciorkowcową) ma jedynie 10-30 proc. zapaleń gardła. Grzybicze zapalenie gardła zdarza się rzadko i związane jest z przewlekłą antybiotykoterapią, leczeniem immunosupresyjnym lub upośledzeniem odporności.

Do zakażenia gardła dochodzi drogą kropelkową na skutek inhalacji do dróg oddechowych aerozolu wydzieliny z nosa i gardła rozpraszanego w otoczeniu przez osoby chore podczas kichania lub kaszlu. Zarazić się można wszędzie tam, gdzie są większe skupiska ludzi: w żłobku, przedszkolu, szkole, autobusie, sklepie, w kinie czy w pracy.

Zapadaniu na zapalenie gardła sprzyjają również zaburzenia prawidłowego oddychania związane z innymi chorobami układu oddechowego, takimi jak np.:

 upośledzenie drożności nosa,
 alergia,
 astma oskrzelowa,
 przewlekłaą obturacyjna choroba płuc.

Zaszkodzić mogą też wdychane substancje szkodliwe albo drażniące błonę śluzową gardła, np.:

 zbyt ciepłe i zbyt suche powietrze w pomieszczeniach,
 palenie tytoniu lub przebywanie w pomieszczeniach zadymionych,
 narażenie na różne substancje szkodliwe lub drażniące w miejscu pracy albo w domu.
Ze względu na umiejscowienie zmian chorobowych, ostre zapalenie gardła może przebiegać jako:

 ostre zapalenie błony śluzowej gardła (łac. pharyngitis acuta) – obejmujące głównie błonę śluzową części ustnej gardla
 ostre zapalenie migdałków (łac. tonsillitis acuta lub angina) – obejmujące również tkankę limfatyczną migdałków głównie podniebiennych.

Jeśli dostające się na błonę śluzową nosa i gardła wirusy przełamią miejscową barierę obronną układu immunologicznego, to zaczynają inicjować proces zapalny i stymulują wytwarzanie mediatorów zapalenia, do których zaliczamy bradykininy, cytokiny, histaminę itp. W wyniku ich działania dochodzi do wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych i wzrostu wydzielania śluzu przez gruczoły błony śluzowej nosa, co powoduje obrzęk błony śluzowej i daje objawy zapalenia gardła oraz ostrego nieżytu nosa. Czasem wirusy mogą torować drogę infekcji bakteryjnej przybierającej obraz anginy w wyniku uaktywnienia się paciorkowców bytujących na stałe w gardle.

Objawy zapalenia gardła

Ostre wirusowe zapalenie gardła zaczyna się stopniowym narastaniem objawów, którym towarzyszy nieżyt nosa, czyli katar. Mogą również wystąpić objawy zapalenia krtani i tchawicy, tj. chrypka i suchy kaszel, któremu mogą towarzyszyć bóle w piersiach. Temperatura jest podwyższona, ale nie przekracza 38,5°C.

Lekarz, badając chorego, stwierdza przekrwienie gardła oraz migdałków podniebiennych bez obecności nalotów. W przebiegu infekcji wywołanej przez wirusy Coxackie widać na łukach podniebienno-językowych i języczku drobne pęcherzyki oraz bolesne owrzodzenia, którym towarzyszy wysoka gorączka. Jest to tzw. angina herpetica.

Ostre bakteryjne zapalenie gardła przebiega początkowo podobnie jak wirusowe, jedynie błona śluzowa gardła jest zdecydowanie bardziej zaczerwieniona.

Powikłaniem wirusowego zapalenia gardła jest nadkażenie bakteryjne prowadzące do:

 anginy,
 zapalenia ucha środkowego,
 zapalenia wyrostka sutkowatego,
 zapalenia zatok przynosowych,
 zapalenia oskrzeli,
 zapalenia płuc.

Warto zapamiętać

Bakteryjne zapalenie gardła wywołane przez paciorkowce przebiega często z zapaleniem migdałków podniebiennych. Choroba zaczyna się nagle bardzo silnym bólem gardła, któremu towarzyszy wysoka gorączką do nawet 39,5° C wraz z ogólnym osłabieniem.

Gardło chorego na anginę jest silnie zaczerwienione, a migdałki są powiększone, przekrwione i często pokryte białym nalotem lub tzw. czopami, które są utworzone przez zropiałe grudki chłonne migdałków. Często występuje bolesność szyi na skutek odczynu zapalnego w węzłach chłonnych szyjnych.

Najczęstszym powikłaniem anginy paciorkowcowej jest ropień okołomigdałkowy, kiedy to ropa gromadzi się między torebką migdałka a ścianą mięśniową gardła. Do jego powstania może dojść wtedy, gdy angina jest źle leczona, tzn. antybiotyk nie działa na bakterie lub dawka leku jest niewystarczająca.

Czasem jednak ropień okołomigdałkowy może rozwinąć się bez wcześniejszej anginy. Ropnie okołomigdałkowe częściej występują u dorosłych niż u dzieci.

Dominującymi objawami ropnia okołomigdałkowego są: narastający ból gardła po jednej stronie, zwłaszcza podczas przełykania, wysoka gorączka i dreszcze. Stopniowo pojawia się szczękościsk, czyli ograniczenie możliwości otwierania ust, trudności w mówieniu (chory mówi jakby miał w ustach kluski) oraz przykry zapach z ust. Ropień okołomigdałkowy powoduje uwypuklenie migdałka ku środkowi gardła, często również języczek jest przesunięty na stronę zdrową. Ropień okołomigdałkowy wymaga pilnej interwencji laryngologa, ponieważ trzeba go naciąć i usunąć ropną wydzielinę. Niemalże natychmiast po ewakuacji ropnia chory odczuwa dużą ulgę. W dalszym leczeniu podaje się antybiotyk przez 10-12 dni.

Z innych, znacznie rzadszych obecnie powikłań anginy (dzięki stosowanej antybiotykoterapii) należy wymienić gorączkę reumatyczną i kłębuszkowe zapalenie nerek. Paciorkowce znajdujące się w migdałkach podniebiennych pobudzają układ chłonny do produkcji przeciwciał, które mogą podstępnie atakować nasze serce lub nerki. Następstwem gorączki reumatycznej są zmiany w sercu pod postacią wad zastawkowych, a następstwem kłębuszkowego zapalenia nerek może być upośledzenie funkcji nerek, a nawet ostatecznie ich niewydolność. U dzieci powikłaniem anginy mogą być również ropne zmiany w uszach.

Zapalenie gardła i migdałków można zaobserwować w przebiegu niektórych chorób zakaźnych, np. ospy wietrznej, odry, różyczki, mononukleozy zakaźnej, błonicy, lub jako objaw agranulocytozy albo ostrej białaczki. W przebiegu mononukleozy zakaźnej wywoływanej przez wirusa Epsteina-Barra (EBV), zapaleniu gardła lub anginie towarzyszą takie objawy jak: uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony, obrzęki powiek oraz wysypka na skórze pojawiająca się po zastosowaniu ampicyliny.

Leczenie zapalenia gardła

Wirusowego zapalenia gardła nie leczy się antybiotykami, które nie działają przecież na wirusy, natomiast mogą niszczyć prawidłową florę bakteryjną jamy ustnej i gardła, prowadząc do rozwoju grzybicy błon śluzowych.
Antybiotykami, których nie należy stosować w leczeniu anginy paciorkowcowej, są: tetracykliny, cefalosporyny III generacji oraz wszystkie sulfonamidy.
Każde zapalenie gardła, niezależnie od etiologii, leczy się objawowo, łagodząc dolegliwości, przy czym rodzaj i postać leków dobiera się do wieku chorego.

Warto zapamiętac

Leczenie paciorkowcowego zapalenia gardła i anginy wymaga szybkiego włączenia antybiotyku z grupy penicylin i zażywania go przez 10 dni. W przypadku złej tolerancji lub uczulenia na penicyliny antybiotykiem z wyboru staje się lek z grupy makrolidów lub cefalosporyn.

1. Na ból gardła poleca się preparaty miejscowo odkażające błonę śluzową gardła (których składnikiem jest alkohol dichlorobenzylowy, amylmetakrezol, chlorek cetylopirydynium lub chlorchinaldol) i przeciwzapalne (zawierające np. benzydaminę, salicylan choliny). Są one w postaci tabletek do ssania lub aerosoli. Alternatywą są ziołowe mieszanki odkażające i ściągające stosowane jako płukanki. Przy bólu gardła ważne jest unikanie podrażnienia błony śluzowej gardła przez dym tytoniowy, alkohol, kurz, pył, gwałtowne zmiany temperatury otoczenia i gorące potrawy, które mogą nasilać ból gardła.

2. Gorączkę można obniżać lekami przeciwgorączkowymi, takimi jak: paracetamol, ibuprofen, naproksen lub pyralgina.

Paracetamol jest bezpieczny – można go stosować u kobiet ciężarnych od 4. miesiąca ciąży i u karmiących oraz u noworodków i niemowląt. Nie drażni błony śluzowej żołądka. Można podawać go również chorym z astmą aspirynową lub alergią na kwas acetylosalicylowy. Paracetamolu bez kontroli lekarskiej nie należy stosować dłużej niż 3 dni u dzieci i 10 dni u dorosłych. Jest natomiast przeciwwskazany dla osób z uszkodzoną wątrobą i alkoholików, ponieważ może u nich dojść do zatrucia tym lekiem.

Ibuprofen i naproksen skutecznie obniżają temperaturę ciała i mogą być stosowane u dzieci od 13. miesiąca życia. Należą do grupy leków niesteroidowych przeciwzapalnych i mają podobne przeciwwskazania jak kwas acetylosalicylowy.
Pyralgina jako lek przeciwgorączkowy ustępuje obecnie miejsca paracetamolowi z uwagi na możliwość poważnych powikłań, jak: alergiczne uszkodzenie szpiku kostnego, zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, zmiany dermatologiczne i uszkodzenie nerek.

Najstarszym lekiem przeciwgorączkowym jest kwas acetylosalicylowy, który może wywoływać różnorodne działania uboczne i dlatego jest przeciwwskazany u osób:

 uczulonych na ten lek
 z chorobą wrzodową (bo może ją zaostrzać),
 z zaburzeniami krzepliwości krwi (bo zmniejsza krzepliwość krwi),
 astmą oskrzelową (bo może wywoływać napady duszności),
 z niewydolnymi nerkami,
 u kobiet w ciąży i karmiących.

Pod żadnym pozorem nie wolno zalecać kwasu acetylosalicylowego dzieciom do lat 12 ze względu na możliwość ciężkiego uszkodzenia wątroby.

Przeciwgorączkowo skuteczne też są leki ziołowe na bazie kory wierzby, kwiatu lipy oraz owoców maliny. W aptekach znajdują się również złożone preparaty ziołowe na gorączkę, np. Pyrosal, Pyroaktin, mieszanka Pyrosan i Pyrotex-fix. Maliny jako środek przeciwgorączkowy i napotny można stosować w postaci syropu ze świeżych owoców lub naparu z owoców suszonych.

3. Na suchy kaszel w początkowym okresie zapalenia gardła można zalecić leki przeciwkaszlowe, np. w postaci syropu lub tabletek, dostępne bez recepty, zawierające w małych dawkach butamirat lub dekstrometorfan. Gdy po kilku dniach kaszel staje się wilgotny, dla ułatwienia odkrztuszania warto zmienić lek na wykrztuśny, np. syrop sosnowy, prawoślazowy, z bluszczu lub tussipect.

4. Na katar mamy obecnie w aptekach do wyboru leki miejscowo działające w postaci kropli, żelów lub maści oraz leki doustne. Krople do nosa zawierające ksylometazolinę, nafazolinę, oxymetazolinę działają krótko (2-3 godziny), co wymaga kilkukrotnego używania leku, a po kilku dniach regularnego stosowania mogą powodować zanik błony śluzowej nosa. Poza tym nie są zalecane dla dzieci, gdyż łatwo spływają do gardła i połykane przez dziecko mogą wywierać działanie ogólne na układ krążenia. Dlatego od pewnego czasu firmy farmaceutyczne produkują nowocześniejsze żele do nosa, które po aplikacji pozostają w obrębie jam nosowych i w niższym stężeniu nadają się również dla dzieci.
Alternatywą dla leków miejscowych są preparaty doustne, np. Cirrus, Clarinase, Contac, Disophrol, Rhinopront, Tabcin, które zastosowane na początku kataru wyraźnie zmniejszają jego objawy i skracają czas trwania dolegliwości. Preparaty te składają się z leku obkurczającego naczynia krwionośne błony śluzowej (sympatykomimetyka) i leku przeciwalergicznego (atyhistaminowego). Są to środki silnie działające i dlatego przeciwwskazane przy nadciśnieniu tętniczym, chorobie wieńcowej serca, nadczynności tarczycy, jaskrze, przeroście gruczołu krokowego, zatrzymaniu moczu, ciąży
i okresie karmienia piersią, jednoczesnym leczeniu inhibitorami MAO.

Z naturalnych metod leczenia kataru można polecić balsamy zawierające olejki eteryczne (np. sosnowy, tymiankowy, eukaliptusowy) do smarowania klatki piersiowej. Olejki te są bardzo lotne i gdy są wdychane przez nos, oddziaływają na błonę śluzową nosa przeciwzapalnie. Podobnie działa znana od dawna maść majerankowa, zalecana często przez pediatrów na katar u niemowląt i małych dzieci.

5. Z innych leków wspomagających leczenie zapalenia gardła można polecać rutynę i wapń, które zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych włosowatych i wzmacniają ich ścianki, oraz witaminę C, choć do tej pory nie udokumentowano badaniami klinicznymi, że duże dawki kwasu askorbinowego (ok. 1000 mg dz) wykazują działanie lecznicze przy infekcji dróg oddechowych. Od niedawna znajdują się one w gotowych preparatach złożonych.

Zazwyczaj w pierwszych godzinach i dniach zapalenia gardła ludzie leczą się sami, opierając się na radach i lekach poleconych przez zaprzyjaźnionego farmaceutę z apteki. Gdy jednak bólowi gardła towarzyszy wysoka gorączka, pojawia się szczękościsk, trudności w oddychaniu lub ból uszu albo ból gardła nie ustępuje po kilku dniach samodzielnego leczenia, to konieczne jest szybkie zasięgnięcie konsultacji lekarskiej.

.








Źródło: www.doz.pl