Choroby, choroby zakaźne, cholera, wirusowe zapalenie wątroby, dur brzuszny, meningokoki, żółta febra: Turysta z żółtą książeczką. Planując wakacje w egzotycznych krajach nie zapominajmy o własnym zdrowiu. Rejony subsacharyjskie, państwa Bliskiego i Dalekiego Wschodu to przecież rejony o zupełnie odmiennym klimacie. Różnią się też w stosunku do Polski pod względem występowania i rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Dlatego np. Arabia Saudyjska wymaga od turystów i pielgrzymów posiadania tzw. żółtej książeczki, w której udokumentowane jest aktualne szczepienie przeciwko żółtej febrze.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), corocznie ponad 900 milionów osób wyjeżdża za granicę. Duży odsetek tych ludzi odwiedza obszary częstego występowania chorób, którym można zapobiegać poprzez szczepienia. Są one skuteczną
i jednocześnie bezpieczną metodą zapobiegania chorobom zakaźnym, przeciwko którym są skierowane. Osobom podróżującym umożliwiają uniknięcie wielu chorób, z którymi spotkać się mogą po raz pierwszy nie tylko w kraju o odmiennym klimacie, ale również tam, gdzie
z powodów gorszych warunków sanitarno-bytowych istnieje większa możliwość ich rozprzestrzeniania w środowisku.

Dobór szczepień przed wyjazdem jest uzależniony z jednej strony od ryzyka, jakie niesie za sobą sama podróż, z uwzględnieniem czynników epidemiologicznych, a więc od kraju docelowego, długości pobytu, charakteru podróży, sposobu żywienia, miejsc noclegowych. Z drugiej strony planując szczepienia u podróżnika należy wziąć pod uwagę dotychczas wykonane szczepienia, wiek, płeć, stan zdrowia, występujące choroby przewlekłe i dostęp do świadczeń zdrowotnych na miejscu. Z tego względu zestaw szczepień przed wyjazdem powinien być  dobierany indywidualnie co do rodzaju użytych szczepionek i liczby podawanych dawek. Niezwykle ważne jest, aby wykonane były odpowiednio wcześnie. Najlepiej, gdy wizyta celem zaplanowania indywidualnego kalendarza szczepień odbędzie się na 4-8 tygodni przed wyjazdem. Umożliwi to wytworzenie maksymalnej oczekiwanej ochrony przed zachorowaniem u osoby zaszczepionej,
a w przypadku pojawienia się niepożądanego odczynu poszczepiennego, pozwoli na pojedyncze podawanie preparatów, bądź wręcz zrezygnowanie z niektórych szczepień.

Podróż jest doskonałą okazją do analizy dotychczas rutynowo wykonywanych szczepień u osoby wyjeżdżającej. W Polsce w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych zdrowe dzieci do 19 roku życia obecnie uodparniane są przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis (choroba Heinego- medina), Haemophilus influenzae typu b (Hib), odrze, śwince, różyczce. W celu utrzymania stanu uodpornienia, w przypadku niektórych chorób konieczne jest kontynuowanie szczepień w wieku dorosłym, co w praktyce niestety nie jest  zbyt często stosowane.

Drugą grupą szczepień wykonywanych w ruchu turystycznym są te, których odbycie
i potwierdzenie tego faktu jest warunkiem umożliwiającym wjazd do danego kraju.
W przypadku szczepienia przeciwko żółtej febrze, zgodnie z międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi, wymagane jest ono u podróżników, którzy przybywają z regionów występowania żółtej gorączki, a wjeżdżających do kraju, gdzie choroba nie występuje, lecz zamieszkanych przez przenoszące ją komary lub potencjalnych nosicieli z grupy zwierząt naczelnych. Lista tych krajów dostępna jest na stronach internetowych WHO lub CDC (Komitet Kontroli Chorób Zakaźnych Amerykańskiej Akademii Pediatrii). Drugim obowiązkowym szczepieniem w ruchu turystycznym jest szczepienie przeciwko zakażeniom meningokokowym typu A, C, W-135, Y wymagane przy wjeździe do Arabii Saudyjskiej
u turystów pielgrzymujących do Mekki. Dowodem potwierdzającym fakt zaszczepienia jest tzw. Międzynarodowy Certyfikat Szczepień, czyli popularnie nazywany „żółtą książeczką”, która w przypadku zaszczepienia przeciwko żółtej gorączce nabiera ważności 10 dni po szczepieniu i pozostaje aktualna przez 10 lat.

Trzecią grupą szczepień są szczepienia zalecane dla podróżników, z uwagi na zwiększone ryzyko zakażenia w czasie podróży. Ryzyko zakażenia nieuodpornionych turystów podróżujących do krajów rozwijających się jest największe w przypadku kontaktu z osobą chorującą na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Nieuświadomiony kontakt z osobą mogącą być źródłem zakażenia wirusem wirusowego zapalenia wątroby typu A może mieć miejsce już w okresie wylęgania choroby, a więc przed pojawieniem się widocznego objawu zażółcenia skóry. Dostępna i bardzo skuteczna szczepionka przeciwko tej chorobie jest oferowana pacjentowi nie tylko w ośrodkach medycyny podróży, ale również w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej. Może być połączona w jednym czasie ze szczepionką przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Kolejnym wykonywanym szczepieniem przy wyjeździe w rejony endemiczne jest szczepienie przeciw durowi brzusznemu,
w przypadku którego ryzyko zachorowania w istotny sposób zwiększa się wraz z długością pobytu w niektórych krajach Afryki, Azji Południowej i Ameryki Południowej o niskim standardzie higieny.
   

Choroba meningokokowa, czyli ciężka klinicznie (np. występująca jako sepsa) postać zakażenia ogólnoustrojowego bakteriami Neisseria menigitidis, może zdarzyć się na całym świecie, choć największe zagrożenie występuje w subsaharyjskiej części Afryki, zwanej jako meningitis belt. W zależności od miejsca geograficznego bakteria występuje w kilku odmianach, z czego obecnie przeciwko czterem z nich możliwe jest skuteczne zabezpieczenie (typ A, C, W-135, Y). Warto zaznaczyć, że do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową, co jest łatwiejsze w miejscach skupisk dużej liczby ludzi.

Również wścieklizna jest chorobą o zasięgu ogólnoświatowym (z wyj. Nowej Zelandii
i niektórych wysp na Pacyfiku). W wyniku braku odpowiedniego postępowania po zakażeniu wirusem wścieklizny (tzw. profilaktyka poekspozycyjna) zawsze dojdzie u osoby zakażonej do zgonu. Dlatego w wybranych sytuacjach, przy podróżowaniu w tereny odległe od placówek dysponujących możliwością podania szczepionki i surowicy zaleca się wykonanie szczepień tzw. przedekspozycyjnych. Dotyczy to podróżników penetrujących jaskinie (kontakt z chorymi nietoperzami), motocyklistów, czy rowerzystów przemierzających niedostępne tereny. Pozostałe, rzadziej wykonywane szczepienia wśród osób wyjeżdżających do krajów o odmiennym klimacie to szczepienie przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu, kleszczowemu zapaleniu mózgu, przeciwko cholerze, czy przeciwko gruźlicy.

Podsumowując, należy podkreślić, że szczepienia ochronne są skuteczną
i bezpieczną metodą zapobiegania chorobom zakaźnym. Jednakże ich dobór, jak również sposób przeprowadzenia immunizacji powinien być traktowany indywidualnie, po dokładnej ocenie ryzyka związanego z podróżą i osobniczymi cechami podróżnika. W celu uzyskania najlepszej ochrony u osoby szczepionej powinny być wykonane odpowiednio wcześnie. Jednak nawet przyjęcie wielu iniekcji nie zwalnia podróżnika z postępowania zgodnie
z zasadami bezpiecznego podróżowania i rozważnego postępowania, ponieważ niestety przeciwko wszystkim chorobom zakaźnym, z którymi można zetknąć się w podróży, nie możemy się zaszczepić.