Pomimo imponującego postępu medycyny, w ostatnim stuleciu nie udało się znaleźć w pełni skutecznej i uniwersalnej metody leczenia nowotworów. Jednak umiejętne łączenie nowoczesnej chirurgii, chemioterapii i radioterapii oraz zdolność wczesnego rozpoznania nowotworu, dzięki coraz bardziej precyzyjnej diagnostyce sprawia, że stwierdzenie przez lekarza raka nie jest już wyrokiem.

CZYM JEST NOWOTWÓR, A CZYM RAK?

Wszystko zaczyna się od podziałów komórek... 
Organizm człowieka składa się z wielkiej liczby różnych komórek, które grupują się tworzą określone tkanki. W trakcie rozwoju, jeszcze w łonie matki, a także w pierwszych etapach życia dziecka dzielą się one dynamicznie, jednocześnie specjalizując do pełnienia określonej funkcji. Jednak część z nich zachowuje zdolność do częstych podziałów przez całe życie. Przykładem tego są pierwotne komórki szpiku wytwarzające między innymi czerwone i białe ciałka krwi, nabłonek wyściełający ścianę jelita, itp. 

Co podziały komórek mają wspólnego z nowotworami? 

Każda komórka posiada skomplikowany aparat genetyczny, który reguluje jej podział. Pod wpływem różnych czynników dochodzi do mutacji i zaburzenia podziałów komórki. Zaczyna się ona nieprawidłowo i bardzo szybko dzielić, a powstające kopie, z czasem tworzą widoczny już guz nowotworowy.
 
Gruczolakowaty polip rozwijający się w okrężnicy z atypowymi komórkami . W większości przypadków nowotwór złośliwy jelita grubego powstaje na podłożu polipów – łagodnych gruczolaków. Przemiana gruczolaka w raka zachodzi poprzez serię mutacji genetycznych. Proces trwa zwykle około 10 lat. 

Czy w wyniku nieprawidłowych podziałów zawsze powstaje nowotwór złośliwy, zwany potocznie rakiem? 

Nie, tylko niektóre powstające w ten sposób guzy są złośliwe, tj. niszczą tkanki i narządy. Wskutek zaburzeń podziałów powstają częściej tzw. nowotwory łagodne. Są to twory tkankowe, które powiększając się osiągając czasami bardzo duże rozmiary. Nie naciekają jednak i nie niszczą okolicznych tkanek. Gorzej, jeżeli mamy do czynienia z nowotworem złośliwym. Szerzy się on nie licząc się z żadnymi barierami anatomicznymi. Wnika do naczyń krwionośnych i chłonnych. Jego komórki z krwią dostają się do innych narządów. Tam się osiedlają i znowu zaczynają się namnażać uszkadzając te organy i tworząc kolejne przerzuty odległe. 

A więc zreasumujmy - jaka jest różnica między rakiem, a nowotworem? 

Komórki nowotworów wywodzą się z różnych tkanek, natomiast w wypadku raków mamy zawsze do czynienia ze zmianami wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej – na przykład z błony śluzowej przewodu pokarmowego, czego klasycznym przykładem jest rak jelita grubego. 

JAK ROZPOZNAĆ RAKA JELITA GRUBEGO?

Jak zachowuje się w organizmie nowotwór złośliwy? 

Rak jelita grubego jest typowym przykładem nowotworu złośliwego. W przypadku braku leczenia nowotwór powoli narasta miejscowo w świetle jelita tworząc polipy lub rozrasta się na zewnątrz w kierunku otaczających tkanek tworząc owrzodzenie. Nowotwór może naciekać okoliczne tkanki „przez ciągłość” niszcząc sąsiadujące z jelitem narządy. Rak daje przerzuty drogą naczyń krwionośnych i chłonnych. Czasami komórki nowotworowe wszczepiają się w otrzewną (jest to „worek” otaczający większość narządów jamy brzusznej pełniący głównie funkcję ochronną). Rak jelita grubego tworzy przerzuty głównie do wątroby, ale również płuc i opłucnej, jajników, nadnerczy, mózgu i kości. 

Czy rak jelita grubego sygnalizuje swój rozwój w sposób odczuwalny dla pacjenta? 

Tak, rak jelita grubego daje charakterystyczne objawy związane z miejscowym rozprzestrzenianiem się guza, a także różne symptomy w wypadku zajęcia innych narządów. Nowotwór ten ma tendencję do uszkadzania naczyń krwionośnych ściany jelita grubego, dlatego najważniejszym objawem jest obecność krwi w stolcu.

Jak postępować w przypadku obecności krwi w kale? 

Wiele osób wcześniej mogło mieć podobne dolegliwości związane z guzkami krwawiczymi odbytu (czyli popularnymi hemoroidami). Jednak tego objawu nigdy nie można bagatelizować. W każdym przypadku (zwłaszcza u osób powyżej 40-50 roku życia, głównie mężczyzn) należy zgłosić się do lekarza w celu badania palpacyjnego odbytnicy tj. „per rectum”. 

Co oznacza badanie „per rectum” i jakie ma znaczenie diagnostyczne? 

Badanie ‘per rectrum’ (dosłownie: przez odbytnicę) oznacza jedną z metod diagnostycznych dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Lekarz wprowadzając palec bada za pomocą dotyku stan ścian jelita. Umożliwia to stwierdzenie i wykrycie źródeł krwawienia, guzów nowotworowych oraz w wypadku mężczyzn umożliwia ocenę prostaty. 

Czy anemia nieznanego pochodzenia może sygnalizować nowotwór? 

Tak, czasami lekarza na trop raka jelita grubego naprowadza niedokrwistość (anemia) niewiadomego pochodzenia. Szukając jej przyczyny okazuje się, że chory „podkrwawia” z przewodu pokarmowego. 

Czy zaburzenia rytmu wypróżnień mogą być symptomem nowotworu? 

Tak, zaniepokoić pacjenta powinna zmiana rytmu wypróżnień polegającą na przykład na nagłym wystąpieniu biegunek z równoczesnym odchodzeniem cuchnących gazów - zamiast występujących wcześniej zaparć. Zjawisko to związane jest z nagłym zwiotczeniem zwieraczy odbytu z powodu zajęcia ich przez proces nowotworowy. Warto również tutaj wspomnieć, że duży procent nowotworów jelita grubego zlokalizowanych jest w odbytnicy. Dlatego można je stwierdzić podczas badania „per rectum”. 

Czy zaparcia mogą być objawem raka jelita grubego? 

Tak, bowiem rak jelita grubego może narastać miejscowo do światła tego narządu powodując jego zwężenie. W zależności od stopnia zwężenia mogą dominować różne objawy. Początkowo pacjent nie będzie odczuwał nic, potem mogą wystąpić zaparcia. W przypadku zaawansowanego raka tkanka nowotworowa może być tak duża, że wchodzi do światła jelita prowadząc do jego niedrożności. W takim wypadku pacjent musi być operowany w trybie nagłym. W momencie uogólnienia się choroby może też wystąpić zwiększona męczliwość, osłabienie sprawności, chudnięcie, a nawet gorączka niewiadomego pochodzenia. Czasami chory może uskarżać się na bóle. 

Jaką metodę weryfikacji niepokojących objawów może polecić nam lekarz? 

Najbardziej dokładną metodą diagnozy jest obecnie kolonoskopia. Kolonoskopia jest metodą badania dolnego odcinka przewodu pokarmowego polegająca na oglądaniu wnętrza jelita grubego za pomocą długiego i giętkiego instrumentu diagnostycznego – tzw. endoskopu. Dzięki sprzężeniu optycznej techniki wizualnej kolonoskopu z takimi narzędziami jak: kleszczyki, nożyczki, pętle, itp. można pobrać próbkę tkanki do biopsji oraz usunąć widoczny gruczolak ( np.o średnicy kilku mm,) który może być stanem przedrakowym. 

LECZENIE RAKA JELITA GRUBEGO

Jak leczymy wcześnie rozpoznanego raka jelita grubego? 

Leczenie raka jelita grubego polega zwykle na wycięciu odcinka jelita grubego (czasami nawet połowy) wraz z krezką (jest to struktura, na której zawieszone jest jelito; przez krezkę przechodzą naczynia krwionośne żylne i tętnicze). W zależności od przeprowadzonego typu operacji tworzy się sztuczny odbyt – tzw. stomię, którą w zależności od przebiegu choroby można nawet z czasem usunąć. 

Jak leczy się raka jelita grubego późno rozpoznanego? 

Z powodu późnego rozpoznania lub niepowodzenia leczenia chirurgicznego, zachodzi konieczność zmiany metody stosowanej terapii. Ważną okolicznością takiego stanu jest wystąpienie przerzutów odległych do innych narządów – w wypadku raka jelita najczęściej do wątroby. W takiej sytuacji nie można już chorego całkowicie wyleczyć, a jedynie przedłużyć życie oraz zmniejszyć dolegliwość choroby. Mówimy wówczas o leczeniu paliatywnym. Podstawową metodą tego leczenia jest zastosowanie chemioterapii. Należy również pamiętać, że ważną metodą w terapii paliatywnej jest stosowanie zabiegów chirurgicznych. Generalnie chodzi w tych metodach o przywrócenie ciągłości przewodu pokarmowego. Wykonuje się zespolenia z ominięciem niedrożnego odcinka jelita. Czasami wykonuję się tzw. stomię, czyli sztuczny odbyt wyłoniony na powierzchnię jamy brzusznej. 

CHEMIOTERAPIA W LECZENIU RAKA JELITA GRUBEGO

Czym jest chemioterapia w leczeniu nowotworów złośliwych? 

Chemioterapia jest jedną z podstawowych metod stosowanych w leczeniu chorób nowotworowych. Zastosowanie tego sposobu leczenia jest ściśle uzależnione od biologii oraz wrażliwości danego typu nowotworu. 
Popularną nazwą leków stosowanych w chemioterapii jest określanie ich mianem cytostatyków. 
Określenie to związane jest z ich działaniem polegającym na uszkodzeniu aparatu podziałowego oraz wywieraniem przez te leki toksycznego działania na komórki Chemioterapia jest zazwyczaj częścią leczenia skojarzonego składającego się dodatkowo z radioterapii i metod leczenia operacyjnego. 
Co oznacza tzw. wrażliwość komórek nowotworowych na cytostatyki? 

Podatność na zniszczenie zwana jest umownie wrażliwością komórki. Można wyróżnić kilka grup leków – tzw. chemioterapeutyków w zależności od podatności komórek nowotworowych na ich działanie:
bardzo wrażliwe - stosowanie tej metody leczenia daje bardzo dobre efekty terapeutyczne uzyskując zwykle całkowite wyleczenie. W tej grupie znajdują się głównie białaczki oraz inne nowotwory układu chłonnego, a także duża część nowotworów wieku wczesnodziecięcego oraz wywodzących się z tkanek zarodkowych.
średnio wrażliwe – stosowanie leków w tej grupie powoduje okresową remisję choroby, poprawę stanu ogólnego i przedłużenie życia. W tej grupie zalicza się chemioterapię paliatywną stosowaną w wypadku raków sutka, jajnika, a także raku jelita grubego.
niewrażliwe – obserwuje się krótkotrwałą poprawę jednak jedynie u części leczonych osób. Przykładem jest rak szyjki i trzonu macicy.
 
Jakie znamy grupy leków stosowanych w chemioterapii? 

Leki stosowane w chemioterapii podzielono na kilka grup w zależności od mechanizmu ich działania oraz budowy chemicznej. Wymienić wśród nich można: leki alkilujące, antymetabolity, antybiotyki, alkaloidy roślinne, hormony oraz inne niesklasyfikowane gdzie indziej grupy leków. Ponieważ mechanizm działania każdego z leków jest inny, stosuje się je zwykle razem w tzw. terapii wielolekowej. W rezultacie efekt działania leków nakłada się i wspomaga, co prowadzi do lepszych wyników leczenia. Ważne jest również takie łączenie leków, aby działania uboczne nie nakładały się. 

Czy możemy mówić o tzw. standardach leczenia w chemioterapii? 

Istnieją schematy leczenia poszczególnych chorób nowotworowych stworzone przez wybitne zespoły naukowców. Takie standardy optymalizujące leczenie raka są tworzone w prawie każdym kraju, w tym również w Polsce, jak też przez międzynarodowe organizacje lekarskie. Powinny być one jednak traktowane, jako ogólne wytyczne, gdyż zawsze dawka konkretnego leku musi być indywidualnie dostosowana do wzrostu, masy i powierzchni ciała pacjenta. Lekarz musi też brać pod uwagę stan ogólny chorego. Zawsze też należy oceniać występujące objawy uboczne oraz stan narządów wewnętrznych monitorowany za pomocą parametrów biochemicznych. Wystąpienie objawów niepożądanych może spowodować nawet odstąpienie od dalszego leczenia. 

Jak przebiega chemioterapia? 

Stosowanie chemioterapii wymaga pilnej oraz stałej obserwacji chorego. Szczególnej uwagi wymaga badanie, co tydzień morfologii krwi ze względu na ryzyko spadku liczby białych ciałek krwi (leukocytów). Spadek liczby białych ciałek krwi może wywołać infekcje. Bardzo czułym parametrem jest gorączka świadcząca o toczącym się procesie zapalnym. Przy bardzo niskich poziomach leukocytów, z towarzyszącą wysoką gorączką zaleca się hospitalizację chorego oraz intensywne leczenie antybiotykami. Podaje się choremu w takich przypadkach leki wzmagające wytwarzanie komórek krwi w szpiku kostnym. Niekiedy zachodzi konieczność redukcji dawki leku. 

Chemioterapia w sytuacji raka zbyt późno rozpoznanego 

W takiej sytuacji chemioterapia (obok wspomnianych wyżej zabiegów chirurgii paliatywnej) jest jedyną z niewielu metod, jakimi rozporządza lekarz. Jest to jeden ze sposobów leczenia raka wykorzystujących specyficzne właściwości komórek nowotworowych. Jak już wspomnieliśmy, charakteryzują się one tym, że bardzo szybko się dzielą. Stosowane w chemioterapii leki działają w ten sposób, że uszkadzając aparat podziałowy tych komórek. Prowadzi to do ich niszczenia i zmniejszenia postępu choroby. Czasami dochodzi do zwolnienia rozwoju choroby lub nawet całkowitego wyleczenia. 

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE CHEMIOTERAPII

Co wiemy o działaniach niepożądanych chemioterapii? 

Lek uszkadza nie tylko intensywnie namnażające się komórki nowotworowe, lecz również prawidłowe. Do tej grupy prawidłowych komórek, które uszkadza chemioterapia zaliczymy np. komórki wyściełające błonę śluzową jelit, które stale muszą się dzielić i przez to odnawiać. Powikłaniem w wypadku ich uszkodzenia są głównie intensywne biegunki mogące czasami nawet prowadzić do odwodnienia. Przykrym działaniem ubocznym chemioterapii jest wypadanie włosów. Po zakończeniu cyklu terapeutycznego włosy przeważnie odrastają. 
Każdy z leków stosowanych w chemioterapii ma swoje działania niepożądane, które można uporządkować, w zależności od uszkadzanej tkanki: 
uszkodzenie układu krwiotwórczego związane z działaniem na szpik (powodowane przez większość tego typu leków)
uszkodzenie nerwów obwodowych w postaci lekkich niedowładów, zaburzeń czucia
większość leków działa toksycznie na błonę śluzową przewodu pokarmowego, czego efektem są mdłości i wymioty, często biegunki
czasami dochodzi do uszkodzenia mięśnia serca, płuc, wątroby i nerek
mogą wystąpić problemy ze słuchem
w stosowaniu wszystkich leków poważnym problemem jest łysienie
 
Jaki jest niepożądany wpływ chemioterapii na dzielące się komórki szpiku kostnego? 

Chemioterapia niszczy wiele komórek szpiku kostnego odpowiedzialnych za produkcję krwinek. Powoduje to często niedobór białych ciałek krwi, co prowadzi do obniżenia odporności i wtórnych zakażeń. 
Leki stosowane w chemioterapii, choć częściowo uszkadzają zdrowe, dzielące się komórki 
- niszczą przede wszystkim komórki nowotworowe. Czasami dochodzi do całkowitego wyleczenia i wyeliminowania guza z organizmu. Jednak zwykle komórki nowotworu uodparniają się na stosowany lek, czego bezpośrednim efektem jest niepowodzenie leczenia. 

Jak postępuje się w przypadku biegunki polekowej? 

Jednym z powikłań chemioterapii w trakcie jej stosowania jest tzw. opóźniona biegunka występująca, co najmniej po 24 h od podania leku lub w dowolnym momencie w takcie stosowania kolejnych dawek. Chory powinien szybko poinformować o tym stanie swego lekarza prowadzącego. Musi on w miarę szybko podjąć odpowiednie leczenie mające na celu zahamowanie biegunki oraz odpowiednie nawodnienie chorego. W przypadku wystąpienia jednego z poniższych stanów zachodzi konieczność hospitalizacji:
- biegunka wraz z jednocześnie występującą gorączką
- ciężka biegunka wymagająca uzupełniania płynów
- brak ustąpienia objawów biegunki powyżej 48h pomimo prawidłowego leczenia
 
Jak postępować w przypadku zaburzeń autonomicznego układu nerwowego? 

W trakcie chemioterapii możliwe są niezbyt dotkliwe zaburzenia: nadmierne pocenie się, kurcze brzucha, łzawienia, zwężenia źrenic, ślinienia. Pacjenci czasami wymagają podania atropiny w celu likwidacji powyższego zespołu zaburzeń. 
Czy chemioterapia wywołuje nudności i wymioty? 
To typowy objaw prawie każdej chemioterapii u części pacjentów. Można temu zapobiegać stosując odpowiednie leki. 




Źródło: www.przychodnia.pl
Zdjęcie: www.przychodnia.pl