Otyłość to uwarunkowane nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej zwiększenie masy ciała znacznie powyżej wartości prawidłowych. Przyczynami otyłości są: wysokokaloryczna dieta, brak aktywności fizycznej, czynniki genetyczne, przekarmianie w dzieciństwie.

Otyłość i związane z nią zaburzenia przyczyniają się do rozwoju cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych i zmian zwyrodnieniowych stawów. W terapii otyłości stosuje się dietę, zwiększoną aktywność fizyczną, leczenie farmakologiczne, a także metody chirurgiczne.

Otyłość- problem społeczny?

Otyłość była od wieków synonimem dobrobytu i zdrowia. Obecnie jednak zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych, cierpi na nią bowiem 20% ludzi. Częstość występowania otyłości wzrosła w ciągu ostatnich 20 lat o 50%, stając się poważnym problemem społecznym. Mówi się nawet o epidemii otyłości w krajach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej. Również w Polsce u 65-70% ludzi stwierdza się nadwagę lub otyłość.

Dlaczego tyjemy?

Przyczyną powstawania nadwagi i otyłości jest przewlekłe przyjmowanie nadmiaru energii w pożywieniu w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Najczęściej wynika to z przejadania się, nieprawidłowego składu diety, z nadmiarem tłuszczów i węglowodanów oraz równoczesnego braku aktywności fizycznej. Do otyłości prowadzi nie tylko nadmiar przyjmowanego pożywienia, ale także mała liczebność i częstość spożywanych posiłków.

Na występowanie otyłości mają wpływ czynniki genetyczne. Tendencję do otyłości mają osoby posiadające geny sprzyjające lepszemu magazynowaniu energii z pokarmów w postaci tkanki tłuszczowej (często będące potomkami osób które przeżyły klęski głodu). Tło genetyczne mogą mieć również zaburzenia neurohormonalne, polegające na braku pobudzania ośrodka sytości przez hormony białkowe, co powoduje zwiększenie łaknienia i nadmierne spożycie pokarmów.

Otyłość tzw. wtórna, spowodowana występowaniem różnych chorób lub przyjmowaniem leków, dotyczy tylko 15% przypadków otyłości. Nadwaga lub otyłość występuje często w chorobach gruczołów wydzielania wewnętrznego: guzach trzustki, nadczynności nadnerczy, jajników, niedoborze hormonu wzrostu, jest również jednym z objawów niektórych chorób uwarunkowanych genetycznie np. zespołu Downa. Może być także następstwem terapii pewnymi lekami, m.in. kortykosteroidami, estrogenami, progesteronem, środkami uspokajającymi.

Wykazano, że niedożywienie w okresie płodowym, skutkujące wzmożonym łaknieniem w okresie niemowlęcym oraz przekarmianie w dzieciństwie mają ścisły związek z rozwojem otyłości w wieku dorosłym. Również sztuczne żywienie w pierwszym półroczu życia może sprzyjać wystąpieniu otyłości.

Jak zapobiegać otyłości u dzieci?

Częstość występowania otyłości u dzieci wzrosła dwukrotnie w ciągu ostatnich lat. W odniesieniu do dzieci i młodzieży bardzo istotna jest profilaktyka, polegająca na modyfikacji zachowań żywieniowych. Należy dążyć do jak najdłuższego karmienia naturalnego, ponieważ u dzieci karmionych piersią przez ponad 3 miesiące rzadziej występuje otyłość.

Aby nie ułatwiać rozwoju otyłości, należy w dzieciństwie dbać o rozgraniczanie jedzenia i stanów emocjonalnych - w celu uspokajania, wyciszania stresów, nagradzania, nie powinno się stosować żywności. Ważne jest również ograniczenie oglądania telewizji, gdyż nie sprzyja to aktywności fizycznej, a reklamy produktów bogatych w cukier i tłuszcze wpływają na podświadomość dziecka. Konieczne jest wpajanie dzieciom zasad zdrowego żywienia i dostarczanie informacji o kaloryczności poszczególnych produktów.

Nadwaga czy już otyłość?

Optymalna masa ciała zależy od wielu czynników: wieku, płci, budowy ciała i trybu życia. Najlepszym sposobem oceny masy ciała jest tzw. BMI (body mass index) :
BMI = masa ciała w kg: wzrost w m2. BMI w granicach 18,5-24,9 oznacza prawidłową masę ciała, powyżej 25 - oznacza nadwagę, a powyżej 30 - otyłość.
Innym sposobem oceny wagi jest tzw. wzór Lorenza do wyliczenia idealnej masy ciała (IMC): IMC= (wzrost w cm – 100) – {( wzrost w cm – 150): K} K dla kobiet = 4, dla mężczyzn = 2 Przekroczenie idealnej masy ciała określa się jako nadwagę, zwiększenie jej o co najmniej 20% jest oceniane jako otyłość.

Czym grozi otyłość?

Na podstawie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w pewnych okolicach ciała wyróżnia się dwa typy otyłości. Otyłość androidalna, zwana również trzewną, występująca głównie u mężczyzn, charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w górnej połowie ciała, głownie w okolicy brzucha. Natomiast otyłość gynoidalna, kobieca cechuje się odkładaniem tłuszczu w rejonie pośladków i ud. Oba typy otyłości różnicuje się na podstawie stosunku obwodu talii do obwodu brzucha. Z otyłością trzewną mamy do czynienia, jeżeli u kobiet współczynnik ten wynosi ≥ 0,8 , a mężczyzn ≥ 1, natomiast w otyłości udowo-pośladkowej współczynnik ten wynosi u kobiet <0,8, a u mężczyzn <1.

Szczególne zagrożenia dla zdrowia są związane z występowaniem otyłości brzusznej. W licznych badaniach udowodniono, że otyłość trzewna ma ścisły związek z rozwojem choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, z wystąpieniem udaru mózgu, niektórych nowotworów (rak sutka, endometrium, jajnika, pęcherzyka żółciowego i okrężnicy), a w związku z tym zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci. Otyłość udowopośladkowa jest natomiast związana z występowaniem schorzeń stawów oraz kamicą żółciową.

Nadmierna masa ciała przyczynia się również do zaburzeń mięśniowo-szkieletowych, powodując zmiany zwyrodnieniowe stawów, kręgosłupa, bóle i obrzęki kończyn dolnych. Otyłość wpływa także niekorzystnie na psychikę, często jest przyczyną nietolerancji stresu, wyobcowania społecznego, niskiej samooceny czy depresji.


Metody leczenia otyłości


Dieta i wysiłek fizyczny

Podstawą leczenia otyłości jest dieta i wysiłek fizyczny. W celu zmniejszenia masy ciała konieczne jest spowodowanie ujemnego bilansu energetycznego, czyli zmniejszenie ilości przyjmowanego pożywienia oraz zwiększenie zużycia energii. Leczenie dietetyczne polega na spożywaniu posiłków o energetyczności zmniejszonej o około 500-1000 kcal dziennie w stosunku do dotychczasowej diety. Odchudzanie należy zaczynać od deficytu energetycznego rzędu 600 kcal dziennie, co można uzyskać na diecie dostarczającej 1200- 1300 kcal. Redukcja masy ciała wynosi wówczas około 0,5 kg tygodniowo. Diety o bardzo małej kaloryczności, dostarczającej poniżej 800 kcal dziennie, mogą zapewnić duży ubytek masy ciała w ciągu trzymiesięcznej kuracji, nie są jednak przydatne dla długoterminowej kontroli masy ciała.
W ramach ustalonej puli kalorii zaleca się spożywanie 5 posiłków dziennie z ograniczeniem ilości słodyczy, słodkich owoców i tłuszczu oraz zastąpienie pieczywa białego - pełnoziarnistym. Tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 30% energii, w tym co najmniej 1/3 powinny stanowić tłuszcze zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe. W celu zapewnienia odpowiedniej ilości węglowodanów złożonych, białka, błonnika witamin i soli mineralnych dieta powinna być urozmaicona i zawierać odpowiednią ilość nabiału, warzyw i owoców. Dietę można uzupełniać preparatami witamin i minerałów. W trakcie odchudzania należy pić dużo wody, która spożyta przed posiłkiem daje uczucie sytości.
Pożądane jest kojarzenie leczenia dietetycznego z ćwiczeniami fizycznymi. W celu redukcji masy ciała konieczny jest zwiększony wysiłek fizyczny, najlepiej kilka razy w tygodniu po 20-60 minut. Szczególnie korzystne formy treningu to: gimnastyka, jogging, pływanie, marsz, siatkówka, jazda na rowerze.

Parafarmaceutyki

Pomocniczo w czasie odchudzania można stosować pewne parafarmaceutyki, o różnym mechanizmie działania. Liczne środki odchudzające, zawierające błonnik lub włókna roślinne przyspieszają wystąpienie uczucia sytości poprzez zwiększenie wypełnienia żołądka. Inną grupą preparatów wspomagających odchudzanie są środki przyspieszające przemianę materii lub zmniejszające łaknienie, składnikami tych preparatów jest najczęściej chrom lub wyciągi roślinne, np. z grapefruta.W odchudzaniu pomocne mogą być również preparaty zawierające chitynę ograniczającą wchłanianie tłuszczów lub związki ułatwiające ich spalanie: kwas linolowy oraz L- karnitynę.
W leczeniu nadwagi można stosować również środki moczopędne i przeczyszczające, których głównymi składnikami są wyciągi roślinne: z senesu, kruszyny, pokrzywy, pietruszki lub brzozy. Liczne preparaty odchudzające mają działanie wielokierunkowe, jednocześnie zmniejszają łaknienie, usprawniają przemianę materii i przyspieszają spalanie tłuszczu.

Farmakoterapia

U pacjentów ze znaczną otyłością, to znaczy z BMI> 30 stosuje się farmaceutyki, których działanie polega na ośrodkowym hamowaniu łaknienia lub na zmniejszaniu przyswajalności tłuszczów. Leki z tej grupy mogą być stosowane wyłącznie pod kontrola lekarza. Niestety, farmaceutyki te w połączeniu z dietą są w stanie spowodować spadek masy ciała tylko o 8-10%.

Leczenie chirurgiczne

Jeżeli otyłość nie poddaje się leczeniu dietetycznemu i farmakologicznemu, a BMI jest wyższe od 40 i równocześnie występują powikłania metaboliczne, oddechowe czy psychiczne, które stanowią zagrożenie życia, można zastosować leczenie chirurgiczne.
Polega ono na zabiegowym ograniczaniu pojemności żołądka. Jedną z metod jest system BIB, polegający na wprowadzeniu do żołądka balonu, wypełnianego następnie solą fizjologiczną. Balon swobodnie pływa w żołądku, jest wielkości męskiej pięści. Zmniejsza łaknienie i daje uczucie sytości, dzięki czemu można zredukować wagę o 15-30 kilogramów. Warunkiem jest jednak stosowanie diety ustalonej przez lekarza. Balon może być w żołądku przez sześć miesięcy - po opróżnieniu, zostaje wyjęty na zewnątrz.
Kolejną metodą operacyjnego leczenia otyłości jest chirurgiczne zmniejszenie żołądka. Podczas operacji żołądek dzieli się za pomocą specjalnych szwów (tzw. staplerów) na dwie nierówne części. Pokarm trafia do mniejszej kieszeni, która ma pojemność 30-100 ml, a później wąskim przesmykiem przesuwa się do większej, gdzie jest trawiony. Dzięki niewielkim rozmiarom pierwszej części zjedzenie bardzo skromnego posiłku zapewnia uczucie sytości. Zależnie od stanu zdrowia i zastosowanej metody leczenia pacjent przebywa w szpitalu od 7 do 10 dni, rekonwalescencja po operacji trwa ok. 2 miesięcy. Największy spadek wagi następuje bezpośrednio po zabiegu, później masa ciała zmniejsza się wolniej. Prawie 75% operowanych uzyskuje trwałe efekty odchudzające. Po dojściu do określonej wagi i zmianie nawyków żywieniowych, operacyjnie można odtworzyć dawną objętość żołądka. Niestety, chirurgiczne zmniejszanie żołądka jest obarczone poważnymi powikłaniami w okresie okołooperacyjnym oraz z licznymi działaniami ubocznymi w okresie późniejszym.
Efekt „jo-jo”

W okresie chudnięcia ulega obniżeniu przemiana materii, co ma działać ochronnie na organizm, a skutkuje wystąpieniem efektu „jo-jo”, czyli gwałtownego przybytku masy ciała po powrocie do normalnej diety. Po zakończeniu diety organizm potrzebuje mniej energii, a tymczasem normalne posiłki dostarczają jej więcej niż wynosi zapotrzebowanie. Im dieta bardziej restrykcyjna, tym większe ryzyko, że po niej nastąpi znaczny przyrost masy ciała. By uniknąć efektu „jo-jo” nie należy ograniczać drastycznie liczby zjadanych kalorii. Proces chudnięcia powinien zachodzić powoli, nie więcej niż kilogram tygodniowo. W trakcie stosowania diety należy jadać mało, ale częściej, wówczas organizm nie potraktuje tego jak klęski głodu i po zakończeniu diety odchudzającej nie będzie chciał magazynować tłuszczu na zapas.

Kiedy odchudzanie jest skuteczne?

O dobrym efekcie odchudzania mówimy wtedy, gdy redukcja masy ciała wynosi 5 kg, o bardzo dobrym przy spadku wagi o 10 kg, a wyjątkowo dobrym przy zmniejszeniu masy ciała o ponad 20 kg. Skuteczność leczenia otyłości ocenia się również na podstawie redukcji czynników ryzyka chorób z nią związanych, czyli obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, stężenia cholesterolu w surowicy, czy podwyższonego stężenia glukozy. Utrzymanie masy ciała po odchudzaniu - ponowny wzrost masy ciała mniej niż 3 kg w czasie ponad 2 lat - oznacza wygraną w walce z otyłością.








Źródło: www.doz.pl
Zdjęcie: www.images.google.pl