Zaparcie jest powszechnie występującym objawem i jedną z częstszych skarg pacjentów w gabinetach lekarskich. Jednocześnie nie ma chyba drugiego objawu, z którym równie często pacjenci próbują radzić sobie sami domowymi sposobami, uznając zapewne problem zaparcia za coś krępującego.

Dane epidemiologiczne wskazują, że z powodu zaparcia stolca cierpi od 10 do 20 procent populacji, choć częściej objaw ten występuje
u osób w wieku podeszłym. Za prawidłowy rytm wypróżniania uważa się co najmniej jeden stolec co 3 dni pod warunkiem, że jego konsystencja jest miękka. W sytuacji prawidłowej stolec pojawia się częściej, zwykle codziennie. Zaparcie stolca pojawia się wtedy, gdy wydłużony jest czas wędrówki pokarmu przez przewód pokarmowy i stolec jest oddawany rzadziej niż raz na 3 dni lub jest on twardy, co związane jest z nadmiernym jego wysuszeniem (odwodnieniem) lub uczuciem niepełnego wypróżnienia. Nierzadko aktowi defekacji towarzyszą bóle brzucha, niekiedy pacjenci mówią, że mają nabrzmiały i „pełny” brzuch.

To nie choroba, tylko objaw

Zaparcie stolca nie jest chorobą, ale objawem, który może występować w wielu schorzeniach. Mogą to być choroby przewodu pokarmowego, jak i zaburzenia ogólnoustrojowe. Zaparcie stolca na tle choroby przewodu pokarmowego pojawia się przy mechanicznych przeszkodach w obrębie jelit takich jak duży polip jelita grubego, nowotwór zwężający światło jelita od wewnątrz lub uciskający jelito od zewnątrz, blizny w ścianie jelita, zrosty jelit np. po zabiegach operacyjnych, po radioterapii (napromienianiu jamy brzusznej lub miednicy małej), przepuklina powłok brzusznych, wypadanie odbytu, bolesne szczeliny odbytu, zapalenie uchyłków jelita grubego.

Do najczęstszych przyczyn ogólnoustrojowych zaparcia stolca należą: niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, niedoczynność przysadki mózgowej, porfiria, cukrzyca, hipokaliemia, czyli zbyt niski poziom potasu w surowicy krwi, hiperkalcemia, czyli zbyt wysoki poziom wapnia w surowicy krwi, choroby układu nerwowego, np. niedowład kończyn dolnych, choroby rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane, ciąża, stosowanie leków przeciwbólowych opioidowych (kodeina, dihydrokodeina, morfina, buprenorfina, metadon, fentanyl) i niesterydowych leków przeciwzapalnych (ketoprofen, diclofenac, naproxen, ibuprofen), przeciwparkinsonowskich, przeciwgorączkowych, przeciwdepresyjnych, antycholinergicznych, alkalizujących sok żołądkowy.

Problem psychiczny? Być może!

Jeśli wszystkie wymienione przyczyny zaparcia stolca można wykluczyć, to wówczas pozostają do rozważenia przyczyny wywołane czynnikami psychicznymi. Najczęściej przyczyną zaparcia jest współczesny tryb życia i niewłaściwe nawyki żywieniowe. Pośpiech uniemożliwiający spokojne spożywanie posiłków oraz brak czasu na akt defekacji, hamowanie odruchu wypróżniania związane z uczuciem skrępowania lub niechęci wywołanej stanem toalety, siedzący tryb życia, spożywanie tłustych, ubogich w błonnik potraw, zbyt mała ilość spożywanych owoców i wypijanych płynów, a także nadużywanie leków przeczyszczających o działaniu drażniącym to najczęściej spotykane przyczyny zaparcia stolca, które nazywamy wówczas zaparciem nawykowym.

Drażliwe jelito

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie zespołem jelita drażliwego, który charakteryzuje się naprzemiennymi okresami występowania zaparcia i biegunki, z towarzyszącym dyskomfortem, a nawet silnymi dolegliwościami bólowymi w jamie brzusznej, wzdęciem, uczuciem niepełnego wypróżnienia czy stolcem z domieszką śluzu. Przyczyną tego stanu jest prawdopodobnie zaburzenie czynności zakończeń nerwowych w jelicie grubym, stąd słabe bodźce mogą wywoływać silne reakcje motoryczne jelita grubego, prowadzące do wystąpienia zaparcia stolca lub biegunki. Znaczący wpływ na odczuwane dolegliwości mają również bodźce psychiczne i emocjonalne lub stres. Zespół jelita drażliwego jest najczęstszą przyczyną dolegliwości jelitowych i powodem dużej ilości porad lekarskich.

Ogólne zasady postępowania przy zaparciu

W przypadku zaparcia stolca na tle organicznym (np. polipy, stan zapalny, owrzodzenie, nowotwór), konieczne jest przeprowadzenie dokładnych badań diagnostycznych, a następnie terapia choroby podstawowej, która powoduje zaparcie. W przypadku zaparcia stolca nawykowego i zespołu jelita drażliwego badania diagnostyczne nie wykazują zmian chorobowych w jelitach. Dlatego ważne jest wówczas wytłumaczenie pacjentowi, że przyczyna choroby tkwi w zaburzeniach czynności jelit, i udzielenie wskazówek, które pozwolą na złagodzenie lub ustąpienie dolegliwości.

Zadaniem lekarza jest udzielenie pomocy w celu zmiany trybu życia pacjenta i jego diety, które ujęto w pięć zasad leczenia zaparcia. Warto odwrócić uwagę pacjenta od problemu zaparcia stolca, aby uniknąć ciągłego skupiania się na nim i w konsekwencji zwiększenia napięcia nerwowego i stresu, co z kolei zwiększa nasilenie dolegliwości. Nie zaleca się wówczas z reguły środków przeczyszczających, bo nie przynosi to powodzenia w leczeniu zespołu jelita drażliwego.

Pięć prostych zasad leczenia zaparcia:

1. Spożywanie różnorodnych posiłków bogatych w błonnik

Do prawidłowej motoryki jelit potrzebny jest błonnik zawarty w surowych warzywach i owocach oraz ziarnach zbóż. Niestety, obecnie spożywa się coraz więcej żywności wysoce przetworzonej i pozbawionej błonnika. Skład diety powinien zawierać grube kasze, ryż, ciemne razowe pieczywo, surowe warzywa i owoce. Korzystne jest spożywanie posiłków o stałych porach dnia, co pozwala na nowo wytworzyć odruchy warunkujące regularne wypróżnienia. W codziennym jadłospisie można również uwzględnić kilka łyżek otrąb pszennych, płatków owsianych, dobre efekty daje także spożycie suszonych śliwek i moreli.

2.Przyjmowanie dużych ilości płynów (z wyjątkiem alkoholu)

Korzystnie na wypróżnienia wpływa picie odpowiedniej ilości płynów, tj. około dwóch litrów dziennie wody mineralnej i soków owocowych, niesłodzonych. Dlatego do każdego posiłku warto wypijać wodę mineralną, a herbatę i kawę przyjmuje się niezależnie od tej ilości płynu.

3. Wykonywanie ćwiczeń i zwiększenie aktywności fizycznej

Codziennie przeznaczenie przynajmniej kilkunastu minut na gimnastykę lub spacer pozwala na zwiększenie perystaltyki przewodu pokarmowego, ponieważ dzięki ruchowi ciała pobudzana jest motoryka jelit.

4.Odpowiednia ilość czasu na załatwianie potrzeb fizjologicznych

Nie należy hamować odruchu defekacji (uczucia parcia na stolec), kiedy odruch taki wystąpi. Lekceważenie tego sygnału prowadzi najczęściej do rozwoju zaparcia nawykowego.

5.Unikanie palenia papierosów, spożywania alkoholu i kofeiny

Leczenie farmakologiczne

Jeśli właściwa dieta, regularny ruch fizyczny, zmniejszenie stresu i odpowiedni wypoczynek nie dają oczekiwanego rezultatu, pacjenci sięgają niejednokrotnie po preparaty przeczyszczające dostępne w aptekach bez recepty. Mają one różne mechanizmy działania, nierzadko wywołujące objawy uboczne, dlatego na farmaceucie spoczywa odpowiedzialność, aby polecić swojemu pacjentowi optymalny dla niego środek przeczyszczający.

W leczeniu zaparcia w pierwszej kolejności można polecać środki osmotyczne (laktuloza, makrogol). Zaletą ich jest niewielkie ryzyko interakcji z innymi lekami i działań niepożądanych przy przedawkowaniu oraz najczęściej dobra tolerancja leczenia. Sole nieorganiczne i leki drażniące mogą natomiast powodować uzależnienie, stąd po przerwaniu ich stosowania pojawić się może większa skłonność do zaparcia stolca. Należy też pamiętać, iż stosując środki przeczyszczające podczas terapii innymi lekami może dochodzić między nimi do niekorzystnych interakcji, np. z digoksyną, warfaryną, witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach, nitrofurantoiną, salicylanami. Nie zawsze samoleczenie zaparcia stolca przynosi oczekiwane efekty i uregulowanie wypróżnień, zwłaszcza gdy stan taki trwa dłuższy czas. Dlatego warto sugerować pacjentom wizytę u lekarza, który nie tylko postara się ustalić przyczynę zaparcia, ale i zaleci leki właściwie regulujące pracę przewodu pokarmowego. Najczęściej stosowane są wówczas leki na receptę, które przyspieszają motorykę przewodu pokarmowego, nazywane prokinetykami, z których najpopularniejszy jest metoklopramid. Niejednokrotnie zalecane są leki wykazujące działanie rozkurczowe na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego, takie jak trimebutyna, mebeweryna, drotaveryna i pochodne hyoscyny. To, który z leków lekarz zaordynuje, zależy oczywiście od charakteru zaparcia.

Zawsze jednak farmaceuta powinien pamiętać, że w przypadku gdy zaparcie stolca jest „nowym” objawem lub kiedy ulega nasileniu albo towarzyszy innym dolegliwościom, należy nakłonić pacjenta na konsultację z lekarzem w celu podjęcia diagnostyki i właściwego leczenia.







Źródło: www.doz.pl