Czerniak - jest nowotworem złośliwym skóry. Najczęściej powstaje w obrębie znamion barwnikowych, nazywanych potoczne pieprzykami. Jeśli czerniak jest wykryty w bardzo wczesnym okresie, może być w pełni wyleczalny. Niestety, w Polsce większość osób zgłasza się do lekarza, gdy zmiany trwają już kilka miesięcy i są bardzo zaawansowane. Dlatego liczba osób umierających z powodu czerniaka jest w naszym kraju bardzo duża.

Powstawanie czerniaka

Ponad 90 proc. wszystkich czerniaków znajduje się na skórze, ale nowotwór ten może umiejscawiać się wszędzie tam, gdzie pojawiają się komórki barwnikowe, a zwłaszcza wewnątrz gałki ocznej, na błonie śluzowej narządów płciowych, w jamie ustnej, krtani, przełyku, żołądku, jelitach i odbycie. Czerniak może powstawać w obrębie zdrowej skóry, ale jest to niezwykle rzadkie. Najczęściej przekształceniu w czerniaka ulegają znamiona barwnikowe.

Czerniak złośliwy to typ nowotworu, który wywodzi się z melanocytów (tzn. komórek barwnikowych wytwarzających i zawierających melaninę), ulegających przemianie. Jego szczególna złośliwość jest spowodowana wyjątkowo dużą skłonnością do wczesnych przerzutów oraz niewielką podatnością na leczenie.

Oceny złośliwości czerniaka dokonuje się w zależności od typu nowotworu i głębokości naciekania skóry (ocena histologiczna według Clarka). Wyróżnia się 5 stopni złośliwości według Clarka (I-V), przy czym stopień pierwszy jest najłagodniejszy (zmiany dotyczą tylko naskórka).

Grupy ryzyka

Istnieją osoby, które są szczególnie zagrożone na zachorowanie. Są to osoby z jasną karnacją, o włosach blond lub rudych i niebieskich oczach, ze względu na mniejszą zawartość barwnika (melaniny), a także korzystające często z solarium i lamp kwarcowych, z licznymi znamionami barwnikowymi, z czerniakiem w rodzinie, nie stosujące lub niewłaściwie korzystające z ochrony przeciwsłonecznej.

Ostatnio czerniak stał się najczęstszym nowotworem, na jaki chorują młode kobiety. Rekreacyjna, sporadyczna ekspozycja na słońce na przykład osób na co dzień spędzających czas w pomieszczeniach, a co z tego wynika, korzystających z kąpieli słonecznych tylko podczas wakacji, jest również czynnikiem ryzyka.
Zaobserwowano bowiem częstsze występowanie czerniaka w okresie pokwitania, ciąży i połogu. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na czerniaka. Rocznie rejestruje się ponad 1500 zachorowań na czerniaka i ponad 800 zgonów z jego powodu. Szczyt zapadalności przypada na 4-5 dekadę życia.

Zapobieganie chorobie

Czerniak najczęściej rozwija się na podłożu znamion barwnikowych (nazywanych potocznie pieprzykami), które mamy na skórze od wielu lat. Regularne badania kontrolne skóry dają możliwość wczesnego rozpoznania choroby. Wtedy ten nowotwór jest jeszcze w pełni wyleczalny. Badania kontrolne powinno się wykonywać raz w roku. Wyjątkiem są osoby z licznymi znamionami barwnikowymi i osoby z tzw. zespołem znamion atypowych.

Znamiona barwnikowe wrodzone najczęściej występują na tułowiu, bywają owłosione i guzowate. Częstość rozwoju w ich obrębie czerniaków jest duża i wynosi 10 - 20 proc. przypadków. Profilaktyczne usuwanie tego typu znamion powinno być przeprowadzane przed okresem pokwitania.

Do objawów budzących niepokój należą zmiany zachodzące w już istniejących znamionach: powiększenie się znamienia, zmiana jego kształtu, granic, zabarwienia, świąd, pieczenie w obrębie zmiany. Każda zmiana zachodząca w znamieniu barwnikowym powinna być oceniona przez lekarza. Można wykonać badanie za pomocą diaskopu, natomiast podstawę rozpoznania stanowi badanie histopatologiczne. Znamion barwnikowych nie wolno usuwać metodą krioterapii czy laserem, ponieważ nie można potem wykonać badania histopatologicznego usuniętej zmiany.

Jak się badać?

Przede wszystkim egzaminować swoją skórę co najmniej raz w miesiącu. Jak? Stojąc przodem do lustra i pomagając sobie ręcznym lusterkiem obejrzyj swoją skórę z przodu i z tyłu - szukaj nowych zmian lub starych, które zmieniły swój wygląd.

Amerykanie stosują regułę ABCD, co oznacza, że powinniśmy zwrócić uwagę na: A = asymetrię znamienia, która polega na tym, że jedna połowa znamienia różni się od drugiej; B = obrzeże znamienia (ang. border), które może wykazywać nierówności; C = kolor znamienia (ang. color), który jest różny w różnych częściach znamienia (od barwy białej i niebieskawej, do czerwonej, brązowej i czarnej); D = średnica znamienia ( ang. diameter ) - należy zwrócić uwagę na każde znamię, które ma 6 mm średnicy lub więcej, a także na każde, które powiększyło się lub wzniosło ponad powierzchnię skóry.

Leczenie

Leczenie czerniaków to przede wszystkim ich usuwanie chirurgiczne z marginesem zdrowej skóry, w razie potrzeby z usunięciem okolicznych węzłów chłonnych. W zmianach zaawansowanych i przerzutach stosuje się leczenie cytostatykami. Pacjenci po leczeniu podlegają dalszej obserwacji przez około 10 lat.




(Więcej w artykułach na www.nasze-choroby.pl w dziale danej choroby)

powiększenie się znamienia, zmiana jego kształtu, granic, zabarwienia, świąd, pieczenie w obrębie zmiany.